Gen Z και Ψυχική Υγεία: Η πρόκληση της Τοξικής Θετικότητας και πως να την αντιμετωπίσουμε

Το τελευταίο διάστημα τα κοινωνικά δίκτυα πλημμυρίζουν με αναφορές και βίντεο σχετικά με τη ζωή και τις αντιδράσεις διαφορετικών γενιών σε καθημερινά ζητήματα, όπως τις κοινωνικές δραστηριότητες, την εργασία, το διάβασμα, ακόμα και την καθαριότητα. Οι γενιές που συνήθως  αναλύονται είναι οι baby boomers (γεννημένοι μεταξύ 1946-1964), Gen X (γεννημένοι μεταξύ 1965-1979), millennials (γεννημένοι μεταξύ 1980-1995) και Gen Z (γεννημένοι μεταξύ 1997-2012). Η Gen Z, γνωστή και ως γενιά Z, έχει μεγαλώσει και ζει σε μία ψηφιακή εποχή και σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς. Καλείται να διαχειριστεί προκλήσεις, ιδιαίτερα στον τομέα της ψυχικής υγείας, όπως το άγχος, η καταθλιπτική διάθεση, ο θυμός, η λύπη, αλλά και το στίγμα που συνοδεύει την ψυχική υγεία για αρκετά χρόνια τώρα. Επιπλέον, επιστημονικές έρευνες δείχνουν, ότι λόγω της έκθεσής της στην τεχνολογία και σε πολλαπλές πηγές πληροφόρησης, η Gen Z, σε σύγκριση με προηγούμενες γενιές, φαίνεται περισσότερο ενημερωμένη όσον αφορά στα θέματα της ψυχικής υγείας και είναι πιο πιθανό να αναφέρει τυχόν σχετικά προβλήματα.

Τα  τελευταία χρόνια, ωστόσο, παρατηρείται μια νέα τάση που αναφέρεται ως «τοξική θετικότητα», και η οποία φαίνεται να εμποδίζει την έκφραση των συναισθημάτων και των ψυχικών προβλημάτων των νέων. Πριν όμως εξετάσουμε το φαινόμενο που αποκαλούμε «τοξική θετικότητα», είναι σημαντικό να κατανοήσουμε καλύτερα τη γενιά Z.

Gen: Ποιοι είναι και από τί επηρεάζονται;

Η Gen Z, η γενιά που διαδέχεται τους millennials, γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1997 και 2012. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ως όρια γέννησης τα έτη 1993-2012 ή ακόμη και τα έτη 2000-2012. Παρά τις διαφορές αυτές, η Gen Z χαρακτηρίζεται από την επιτομή της ψηφιακής επανάστασης και θεωρείται η «Ψηφιακή Γενιά» ή η γενιά των «Digital Natives». Η Gen Z έχει μεγαλώσει σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ενσωματωθεί στην καθημερινή ζωή, δημιουργώντας ένα μοναδικό πλαίσιο επιρροής στην ψυχική υγεία.

Σε αυτήν την εποχή της υπερ-πληροφόρησης και της έντονης κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας, η ψυχική υγεία της Gen Z επηρεάζεται τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Από τη μία πλευρά, η γενιά αυτή έχει τη δυνατότητα να αναζητά αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και να εκπαιδεύεται σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας. Επίσης, πολλά από τα άτομα αυτής της γενιάς μιλούν ανοιχτά για τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους και φαίνεται ότι είναι πιο πρόθυμα να ζητήσουν βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Από την άλλη πλευρά, τα μέλη της Gen Z ξεχωρίζουν για τον υψηλό βαθμό άγχους που βιώνουν για θέματα που γενικότερα τους απασχολούν, όπως τα περιστατικά παρενόχλησης και βίας, οι διακρίσεις, οι μεταναστευτικές ροές, καθώς και η κλιματική αλλαγή.

Όπως διαφαίνεται, η Gen Z βιώνει ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων που αφορούν τόσο τα προσωπικά τους διλήμματα, όσο και ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρείται μια νέα τάση, που την ονομάζουμε «τοξική θετικότητα» (toxic positivity).

Τι είναι η τοξική θετικότητα?

Προτού αναλύσουμε τον όρο «τοξική θετικότητα», είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η «τοξική θετικότητα» δεν πρέπει να συγχέεται με τη θετική σκέψη. Η θετική σκέψη είναι μια υγιής προσέγγιση για τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων και συμβάλλει στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και στη μείωση του άγχους. Με απλά λόγια, η θετική σκέψη και η υγιής θετικότητα επιτρέπουν στο άτομο να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί όλα τα συναισθήματα που προκύπτουν από δύσκολες στιγμές. Αυτή η στάση επιτρέπει στο άτομο να εξετάσει τυχόν αρνητικά συναισθήματα ή λάθη, αλλά και πώς μπορεί η κατάσταση να βελτιωθεί. Το άτομο κατανοεί, για παράδειγμα, ότι η λύπη και ο θυμός που χαρακτηρίζονται ως αρνητικά συναισθήματα, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσωπική ανάπτυξη και ψυχική ευημερία κάποιου, εφόσον τα διαχειριστεί εποικοδομητικά.

Αντίθετα, στην «τοξική θετικότητα», η μοναδική αποδεκτή αντίδραση στα προβλήματα είναι η υπερβολική αισιοδοξία και η αποφυγή των αρνητικών συναισθημάτων. Με αυτόν τον τρόπο, τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός ή η λύπη, αντιμετωπίζονται ως απαγορευμένα, δημιουργώντας την εντύπωση πως πρέπει πάντα να είμαστε χαρούμενοι. Ας δούμε το παράδειγμα ενός ατόμου που ανησυχεί ότι θα χάσει τη δουλειά του και οι φίλοι του συνεχώς επαναλαμβάνουν μόνο ότι «όλα θα πάνε καλά, δεν πρέπει να αισθάνεσαι άγχος, και πρέπει να έχεις θετική στάση». Σε αυτήν την περίπτωση, παρατηρείται η έλλειψη μιας ειλικρινούς συζήτησης όπου το άτομο θα μπορούσε να εκφράσει τις ανησυχίες και τα πραγματικά του συναισθήματα. Αντί γι’ αυτό, η προσοχή επικεντρώνεται μόνο σε θετικές φράσεις, αγνοώντας ή ακυρώνοντας τις πραγματικές ανησυχίες και τα αυθεντικά συναισθήματα του ατόμου.

Άλλα παραδείγματα τοξικής θετικότητας περιλαμβάνουν το να προτρέπεται κανείς να επικεντρωθεί αποκλειστικά σε θετικές σκέψεις, την υποστήριξη της ιδέας ότι μόνο η θετικότητα μπορεί να επιλύσει όλα τα προβλήματα και το ντρόπιασμα (ή γελοιοποίηση) εκείνων που εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα. Η καταστολή των συναισθημάτων με αυτόν τον τρόπο, δεν είναι παραγωγική και μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία ανάκαμψης από αρνητικές εμπειρίες. Αυτή η επιμονή στο να είμαστε θετικοί, αγνοεί συστηματικά τη σημασία του να αναγνωρίζουμε τα αληθινά μας συναισθήματα, προωθώντας ενδεχομένως ένα περιβάλλον όπου τα αυθεντικά συναισθήματα καταπιέζονται αντί να αγκαλιάζονται και να αντιμετωπίζονται.

Τοξική θετικότητα και Gen Z: Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία

Η «τοξική θετικότητα» παρατηρείται συχνά στη γενιά Gen Z, λόγω πολλών κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων. Βασικοί παράγοντες είναι η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας, η «τέλεια ζωή», που συχνά παρουσιάζεται στα κοινωνικά δίκτυα και η υπερβολική πίεση για επιτυχία.

Η Gen Z είναι η πρώτη γενιά που μεγάλωσε με την πλήρη παρουσία των κοινωνικών δικτύων και της τεχνολογίας στη ζωή της. Αυτό έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα υπερβολικής θετικότητας, όπου οι άνθρωποι κατά κύριο λόγο παρουσιάζουν μόνο τα καλά και επιθυμητά μέρη της ζωής τους, αποκρύπτοντας τις πραγματικές τους ανησυχίες και δυσκολίες.

Πιο συγκεκριμένα, η γενιά αυτή έχει μεγαλώσει πιστεύοντας πως χρειάζεται να είναι συνεχώς παρούσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αποδείξει την κοινωνική της ζωή. Προωθείται συνεχώς μία ιδεαλιστική εικόνα της επιτυχίας, καθιστώντας την πυρήνα της ζωής. Επιπλέον, για να φαίνονται επιτυχημένοι, οι άνθρωποι κρύβουν τα αρνητικά συναισθήματά τους. Αυτή η συνεχής καταστολή συναισθημάτων, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχική υγεία των ατόμων της Gen Z, όπως:

• Αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης: Η σταθερή παρουσία σε κοινωνικά μέσα ενισχύει τη σύγκριση και την πίεση για μία τέλεια ζωή, ενώ συγχρόνως ενθαρρύνει την απόκρυψη των αρνητικών συναισθημάτων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος και αίσθημα κατάθλιψης, καθώς τα άτομα προσπαθούν να προβάλλουν ένα ιδανικό προφίλ, ενώ ταυτόχρονα παλεύουν με τις πραγματικές τους συναισθηματικές εμπειρίες.
• Μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση: Για τα άτομα της Gen Z, η συνεχής πίεση να είναι «τέλειοι», καθώς και η σύγκριση με ιδανικές εικόνες που παρουσιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Τα άτομα μπορεί να αρχίσουν να αμφιβάλλουν για την αξία τους, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να πληρούν τα πρότυπα που επιβάλλονται.
• Κοινωνική απομόνωση και δυσκολίες στη δημιουργία αυθεντικών σχέσεων: Στην προσπάθειά τους να προβάλλουν την τέλεια ζωή, τα άτομα μπορεί να απομονώνονται και να δυσκολεύονται να αναπτύξουν αυθεντικές σχέσεις. Επιπλέον,  η ανάγκη για την προβολή της τέλειας σχέσης μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση μια κακοποιητικής σχέσης, καθώς τα άτομα ενθαρρύνονται να «κρύψουν τα προβλήματα κάτω από το χαλί».
• Στίγμα: Το στίγμα συνδέεται συχνά με τις ψυχικές δυσκολίες και αποτελεί ένα από τα βασικότερα εμπόδια στο να αναζητήσουμε βοήθεια. Η Gen Z βρίσκεται σε μια συνεχή προσπάθεια να δημιουργήσει μια εικόνα επιτυχίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον έντονο κοινωνικό στιγματισμό γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας, καθιστώντας δυσκολότερη την αναζήτηση βοήθειας.

Γίνεται φανερό, ότι η αναγνώριση και η αντιμετώπιση των συνεπειών στην ψυχική υγεία που σχετίζονται με την «τοξική θετικότητα» είναι ζωτικής σημασίας. Πώς λοιπόν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την «τοξική θετικότητα»;

Αντιμετώπιση της «τοξικής θετικότητας»: Προτεινόμενες Στρατηγικές

Για εμάς τους ίδιους:

• Αναγνωρίζουμε τα αρνητικά συναισθήματα ως φυσιολογικά και σημαντικά: Είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε ότι η θλίψη, ο θυμός, η ανησυχία και άλλα αρνητικά συναισθήματα είναι μέρος της ανθρώπινης ζωής. Εντοπίζοντας λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων και των καταστάσεων που τα προκαλούν, μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε εποικοδομητικά, αντί να τα κρύβουμε ή να τα αρνούμαστε.
• Αναζητούμε υποστήριξη από άτομα εμπιστοσύνης: Είναι σημαντικό να μπορούμε να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας σε άτομα που εμπιστευόμαστε και να γνωρίζουμε ότι δεν θα μας κατακρίνουν αν εκφράσουμε θυμό ή λύπη.
• Φροντίζουμε τον εαυτό μας: Σε δύσκολες στιγμές, είναι ζωτικής σημασίας να μην ξεχνάμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Αυτό περιλαμβάνει καλό ύπνο, σωστή διατροφή και χρόνο για χαλάρωση, είτε μόνοι μας, είτε με άλλους. Κατά τις δύσκολες περιόδους, είναι σημαντικό να δίνουμε στον εαυτό μας τον χρόνο που χρειάζεται και να αποφεύγουμε την υπερβολική αυτοκριτική.

Για τους γύρω μας:

• Ενθαρρύνουμε την ελεύθερη έκφραση αρνητικών συναισθημάτων και αποφεύγουμε υπερβολικά θετικές αντιδράσεις: Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε ανοιχτές ερωτήσεις, όπως «Πώς νιώθεις για αυτό που συνέβη;» ή «Τι σκέφτεσαι να κάνεις τώρα;» ή «Πώς μπορώ να σε βοηθήσω, να σε ακούσω ή να δώσω συμβουλή;». Ακόμα, μπορούμε να παραφράζουμε αυτά που ακούμε, όπως «Αν κατάλαβα καλά μου είπες ότι...», δείχνοντας ότι είμαστε συγκεντρωμένοι στη συζήτησή μας, ακούμε προσεκτικά και δίνουμε σημασία στα συναισθήματα του άλλου, π.χ. «Φαίνεσαι πολύ στεναχωρημένος/η».
• Αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα και δείχνουμε ενσυναίσθηση: Μπορούμε να δείξουμε κατανόηση λέγοντας, «Αυτό που βιώνεις φαίνεται δύσκολο»,  «Συμπονώ για όσα περνάς και είμαι εδώ για να το συζητήσουμε» ή «Αυτό που λες μου προκαλεί αμηχανία, αλλά σε ευχαριστώ που το μοιράζεσαι μαζί μου. Είναι σημαντικό. Θέλεις να το συζητήσουμε περισσότερο;».

Η «τοξική θετικότητα» αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τη Gen Z στο να εκφράσει τα συναισθήματά της, ιδίως τα αρνητικά. Αυτή η στάση επηρεάζει αρνητικά την ψυχική υγεία των νέων ατόμων, ενισχύοντας το κοινωνικό στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία, καθώς τα αρνητικά συναισθήματα συχνά ερμηνεύονται ως αδυναμία. Είναι αναγκαίο, να αντισταθούμε σε αυτήν τη στάση και να συνειδητοποιήσουμε ότι η δυνατότητά μας να εκφράζουμε τις ψυχολογικές δυσκολίες αποτελεί ένδειξη δύναμης. Είναι ένα μέσο που συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής ευημερίας και ανθεκτικότητας. Ένας υγιής τρόπος προσέγγισης της ψυχικής υγείας πρέπει να συμπεριλαμβάνει την έκφραση όλων των συναισθημάτων, καθώς και την αναζήτηση βοήθειας όταν αυτό είναι απαραίτητο.

Για τη δημιουργία του παρόντος αξιοποιήθηκαν περισσότερες από 20 επιστημονικές πηγές οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (www.who.int), APA (https://www.apa.org/), The Annie E. Casey Foundation (www.aecf.org), British Columbia Schizophrenia Society (https://www.bcss.org/),  Allina Health (https://www.allinahealth.org/), Positive Psychology (https://positivepsychology.com/), Healthy Place (https://www.healthyplace.com/), McKinsey Health Institute (https://www.mckinsey.com/) και άλλα Επιστημονικά Περιοδικά Ψυχολογίας.

Διαβάστε περισσότερα άρθρα σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Prolepsis

• Ψηφιακή ζωή και Social Media: Πώς επηρεάζουν τη συγκέντρωση και προσοχή μας και τη σχέση γονέων και παιδιών
• Η προσαρμογή του παιδιού και της οικογένειας στη σχολική ζωή: αντιμετώπιση δυσκολιών και ενίσχυση συνεργασίας γονέων-εκπαιδευτικών
• Τι είναι οι συγκρούσεις και πώς μπορούμε να τις διαχειριστούμε καλύτερα