Βάζοντας σωστά τα όρια στη χρήση του διαδικτύου σε παιδιά και εφήβους

Την ανάπτυξη του παρόντος κειμένου ανέλαβε η ομάδα Ψυχολόγων-Ειδικών Προαγωγής Υγείας του Ινστιτούτου Prolepsis, Μαρία Μήτσα και Ντίνα Ζώτα και τα μέλη της Επιστημονικής Ομάδας του Ινστιτούτου, Αφροδίτη Βελουδάκη, ειδικός σε θέματα επικοινωνίας της υγείας και Κατερίνα Κανδυλιάρη, ερευνήτρια, υπό την εποπτεία της Δρ. Αθηνάς Λινού, Καθηγήτριας Επιδημιολογίας και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis.

Τα όρια και οι κανόνες είναι απαραίτητα. Ωστόσο, μπορούμε να θέσουμε αυτά τα όρια μαζί με το παιδί μας, προκειμένου να καταλάβει και το ίδιο γιατί είναι σημαντικά. Το ζήτημα είναι να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης και συζήτησης, όπου το παιδί θα νιώθει ότι η γνώμη του και οι ανάγκες του μετράνε και υπάρχει εμπιστοσύνη. Ιδιαίτερα για τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και τους εφήβους, η δημιουργία ενός περιβάλλοντος διαλόγου και κατανόησης κρίνονται παραπάνω από απαραίτητα. Μην ξεχνάμε, ότι σε αυτές τις ηλικίες τα όρια μπορεί να είναι πιο δύσκολο να επιβληθούν, σε σχέση με τα παιδιά μικρότερης ηλικίας.

• Συζητάμε τακτικά με το παιδί μας σχετικά με τις δραστηριότητές του στο διαδίκτυο (π.χ. βιντεοπαιχνίδια, χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης), αλλά και για τυχόν φόβους, ανησυχίες και συναισθήματα, χωρίς όμως να γίνουμε επικριτικοί απέναντι του. Είναι σημαντικό για το παιδί αλλά και για τον έφηβο να αισθάνεται ότι ανήκει σε μια ομάδα-οικογένεια, μέσα στην οποία τα άτομα επικοινωνούν ουσιαστικά μεταξύ τους, εκφράζουν τα συναισθήματά τους, εμπιστεύονται το ένα το άλλο και λύνουν όσο πιο ήρεμα γίνεται τις διαφορές τους χωρίς φωνές, εντάσεις, εκρήξεις και οποιασδήποτε μορφής βία. Με αυτόν τον τρόπο, δίνουμε χώρο στο παιδί να μιλήσει για οτιδήποτε το απασχολεί, να ζητήσει βοήθεια σε περίπτωση που χρειάζεται (π.χ. λόγω εκφοβισμού), να μην νιώθει ντροπή και να μην κρύβει τα προβλήματα και τα συναισθήματά του. Παράλληλα, ενισχύεται σημαντικά η ψυχική ανθεκτικότητα και η ψυχολογική ωρίμανση του παιδιού και το βοηθάμε να νιώθει σιγουριά.
• Όταν ζητάμε από το παιδί να σταματήσει να παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια, χρειάζεται να προσέχουμε τη χρονική στιγμή που θα γίνει αυτό. Συνήθως τα παιδιά σε τέτοια παιχνίδια παίζουν μαζί με άλλα άτομα και τα παιχνίδια έχουν «γύρους». Επομένως, το να ζητήσουμε από το παιδί να σταματήσει το παιχνίδι μετά από μία ή δύο ώρες, σημαίνει ότι μπορεί να διακόψει τον γύρο στη μέση και να παρατήσει την ομάδα του, πριν τελειώσει το παιχνίδι. Αυτό μπορεί να επιφέρει ένταση και θυμό στο παιδί, ακόμα και να διαταράξει τη σχέση με τους φίλους του, αν παίζουν μαζί. Για αυτόν τον λόγο, προτιμάμε να θέτουμε ως όριο τον αριθμό παιχνιδιών ή γύρων που θα παίξει. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει ότι και εμείς ως γονείς γνωρίζουμε πληροφορίες για το παιχνίδι, π.χ. πόση ώρα κρατάει ένας γύρος ή αν παίζει σε ομάδα.
• Ενδυναμώνουμε το παιδί μας ενημερώνοντάς το για τους κινδύνους του διαδικτύου (π.χ. για το διαδικτυακό εκφοβισμό) και για την προστασία και ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων. Παρότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πλήρως εξοικειωμένα με τη χρήση του διαδικτύου, δεν σημαίνει ότι είναι και ενημερωμένα για το πως πρέπει να συμπεριφέρονται στο διαδίκτυο και από ποιους κινδύνους να προφυλάσσονται.
• Δημιουργούμε και διατηρούμε ένα σταθερό πρόγραμμα, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους εφήβους. Φροντίζουμε να κοιμούνται επαρκώς (τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα), να αφιερώνουν τον απαραίτητο χρόνο για διάβασμα και να κάνουν σωματική δραστηριότητα/άθληση περίπου μία ώρα την ημέρα. Η άθληση είναι σημαντικό να γίνεται σε εξωτερικό χώρο, ενώ παράλληλα μπορεί να γίνει και μαζί με κάποιο φίλο ή φίλη του παιδιού, τηρώντας πάντα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας από τη μετάδοση του κορωνοϊού.
• Περνάμε χρόνο μαζί με τα παιδιά μας στο διαδίκτυο και στον υπολογιστή, ανακαλύπτοντας μαζί τι είναι κατάλληλο για αυτά και τι είναι καλό να αποφεύγουν.
• Αναγνωρίζουμε τον ρόλο μας ως πρότυπο, δεν ξεχνάμε ότι μετράνε κυρίως οι πράξεις μας και όχι μόνο τα λόγια μας. Δεν τους ζητάμε να κλείσουν τον υπολογιστή, όταν εμείς οι ίδιοι παραδείγματος χάρη, χρησιμοποιούμε συνεχώς το κινητό μας. Αντίστοιχα, αν για παράδειγμα έχουμε θέσει ως κανόνα να μην χρησιμοποιούμε ηλεκτρονικές συσκευές την ώρα του φαγητού, αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να τηρούν όλα τα μέλη της οικογένειας.
• Φροντίζουμε κι εμείς τον εαυτό μας. Αν το να απασχοληθεί το παιδί μας μισή ώρα παραπάνω στην οθόνη ή στο διαδίκτυο μας δίνει χρόνο για ξεκούραση ή για δουλειά, μπορούμε απλά να το αποδεχτούμε, αρκεί να μην καταφεύγουμε σε αυτήν τη λύση συστηματικά. Το σημαντικό που χρειάζεται αυτήν την περίοδο να διασφαλίσουμε ως γονείς είναι ότι το παιδί μας κοιμάται καλά, αθλείται όσο γίνεται, διατηρεί την επικοινωνία και τις σχέσεις με τους φίλους του, εκφράζει τις ανησυχίες και τα συναισθήματά του και δεν χάνει την επαφή με το σχολείο και τα μαθήματα. Αν οι απαντήσεις σε αυτά είναι θετικές, δεν δημιουργείται και ιδιαίτερο πρόβλημα αν το παιδί θα παίξει μισή ώρα παραπάνω.

Το διαδίκτυο και οι υπολογιστές αποτελούν ίσως τα πολυτιμότερα εργαλεία κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19 και της παραμονής μας στο σπίτι. Όχι μόνο για τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και για πολλούς από εμάς λειτουργούν ως μέσο επικοινωνίας, εργασίας, διασκέδασης, διατήρησης της ανθρώπινης επαφής, κοινωνικοποίησης, αλλά και ως ένα μέσο διαφυγής και αποσυμφόρησης της πίεσης.

Το διαδίκτυο παράλληλα είναι ένα σημαντικό μέσο ανάπτυξης των παιδιών και των εφήβων. Μέσω αυτού διερευνούν την ταυτότητά τους, επικοινωνούν με φίλους, είτε στα κοινωνικά δίκτυα είτε παίζοντας παιχνίδια, μοιράζονται τα νέα τους ή και τα συναισθήματά τους και κοινωνικοποιούνται. Επιπλέον, τα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να βρουν πληροφορίες για διάφορα θέματα, που μπορεί να τα απασχολούν ή για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα βιντεοπαιχνίδια, από την άλλη πλευρά, εξυπηρετούν κάποιες βασικές ψυχολογικές ανάγκες και προσφέρουν ένα καλό πλαίσιο μάθησης. Ειδικά τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πιο περίπλοκα και απαιτούν συνδυασμό διάφορων δεξιοτήτων, ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως μέσο προαγωγής της σωματικής και ψυχικής υγείας.

Επομένως, ο στιγματισμός του διαδικτύου και των βιντεοπαιχνιδιών ως μόνο επικίνδυνων και εθιστικών, μπορεί να μας απομακρύνει από τα πλεονεκτήματά τους. Το ζήτημα είναι να δούμε μαζί με τα παιδιά μας πως μπορούμε να βάλουμε όρια στη χρήση τους, να δημιουργήσουμε ισορροπίες και να μάθουμε με αυτόν τον τρόπο στο παιδί μας να βάζει και το ίδιο όρια στον εαυτό του.

Ίσως να δούμε όλη αυτή η προσπάθεια σαν μια ευκαιρία να απομακρυνθούμε και εμείς οι ίδιοι για λίγο από τις οθόνες, ώστε να περάσουμε λίγο πιο δημιουργικό χρόνο με τα παιδιά μας, χτίζοντας σχέσεις και στιγμές που μπορούν να κρατήσουν και μετά το τέλος της πανδημίας.

Ενημερωθείτε σφαιρικά για τον εθισμό παιδιών και εφήβων στο διαδίκτυο και μάθετε τι συμβαίνει ειδικά στην περίοδο της πανδημίας, στο άρθρο «Οθόνες και χρήση διαδικτύου από παιδιά και εφήβους στην εποχή του COVID-19»

Για τη δημιουργία του παρόντος αξιοποιήθηκαν περισσότερες από 20 επιστημονικές πηγές οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, UNICEF, Saferinternet4kids.gr, Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία, Περιοδικό Τετράδια Ψυχιατρικής, Επιστημονικά περιοδικά Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής.