Social media και ψυχική υγεία: Αποφεύγουμε τις παρενέργειες

«Το να ρωτάμε αν τα social media μας κάνουν να νιώθουμε μόνοι και θλιμμένοι μοιάζει σα να αναρωτιόμαστε αν το φαγητό παχαίνει. Η απάντηση είναι ναι, οπωσδήποτε, αλλά όχι πάντοτε, όχι όλους μας και βέβαια όχι για πάντα», σχολιάζει ο καθηγητής Jeremy Nobel στο ιατρικό περιοδικό του Harvard. « H χρήση των social media δε φέρνει συνήθως προβλήματα, φτάνει να γίνεται με μέτρο. Αλλά όπως συμβαίνει και με κάθε δίαιτα πλούσια σε τρόφιμα χωρίς θρεπτική αξία, έτσι και η υπερβολική “κατανάλωση” κοινωνικών μέσων μπορεί να είναι κακή για την υγεία σας», συμπληρώνει. 

Κατάθλιψη, αυξημένη αίσθηση μοναξιάς, αγωνία «απώλειας» όσων απολαμβάνουν οι άλλοι, διαταραχές στον ύπνο, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κακή αυτοεικόνα: Αυτά είναι μερικά από τα συμπτώματα που, σύμφωνα με ολοένα και περισσότερες ακαδημαϊκές έρευνες, επιτείνει η υπερβολική χρήση των social media.

Τα κορίτσια στην εφηβεία έχουν διπλάσια πιθανότητα σε σχέση με τα αγόρια να παρουσιάσουν συμπτώματα κατάθλιψης, σύμφωνα με έρευνα Ινστιτούτου Επιδημιολογίας & Υγείας του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι το 38% των heavy users αλλά και το 12% των light users παρουσιάζουν ενδείξεις σοβαρής μορφής κατάθλιψης.

Γενικότερα, οι χρήστες των κοινωνικών μέσων είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από κατάθλιψη όταν:

• Νιώθουν ζήλεια παρατηρώντας αναρτήσεις άλλων στα social media
• Αποδέχονται ως φίλους πρώην συντρόφους
• Δημοσιεύουν συχνά στα social media και ειδικότερα αρνητικές ενημερώσεις
• Κατακυριεύονται από την ψηφιακή τους ταυτότητα.

Όσο κι αν προκαλεί έκπληξη, η κακή χρήση των social media μπορεί να επιβαρύνει περισσότερο τους χρήστες των «θετικών» μέσων κοινωνικής δικτύωσης, Instagram και Snapchat.

Πρόσφατα η influencer, Scarlett Dixon, διηγήθηκε την εμπειρία ενός κύματος αντιδράσεων στην αψεγάδιαστη digital ζωή της, στην εφημερίδα Guardian. Όλα ξεκίνησαν όταν πόσταρε μία στυλιζαρισμένη φωτογραφία στο Instagram, με λεζάντα η οποία έλεγε  "Οι καλύτερες μέρες ξεκινούν με ένα χαμόγελο και θετικές σκέψεις. Και pancakes. Και φράουλες. Και άπαχο τσάι ". Σκοπός της ήταν να διαφημίσει ένα στοματικό διάλυμα. H φωτογραφία πήρε περίπου 5.000 likes, τα οποία όμως ήταν 22 φορές λιγότερα από αυτά που πήρε ένα πολύ επιθετικό σχόλιο στην ανάρτησή της. Αυτό το σχόλιο επισήμαινε ότι "Το Instagram είναι ένα εργοστάσιο ψέματος που κάνει όλους μας να νιώθουμε ανεπαρκείς." Έκτοτε, όπως λέει η Dixon, κάθε ανανέωση της σελίδας της, συνοδεύεται με ανάλογες επιθέσεις. 

Τι είναι αυτό που δυσαρέστησε τόσους χιλιάδες Βρετανούς - και όχι μόνο- χρήστες του Instagram;  Ενώ το Twitter είναι ένα επιθετικό μέσο, αντίθετα το Instagram μοιάζει με το πιο φιλικό κοινωνικό δίκτυο που θα μπορούσε να υπάρξει. Η κοινότητά του καθοδηγείται από την παρατήρηση όμορφων εικόνων, οι οποίες γίνονται viral λόγω της θετικότητας και όχι της οργής. 

Την απάντηση σκιαγράφησε έρευνα της Βασιλικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας (RSPH) - ανεξάρτητο φιλανθρωπικό ίδρυμα με αποστολή του την ευημερία – που μελέτησε ανθρώπους μεταξύ 14 έως 24 ετών, χρήστες του Twitter, του Facebook, του YouTube, του Snapchat και του Instagram. Η λανθασμένη χρήση του Instagram φάνηκε να φέρνει τα χειρότερα αποτελέσματα, με μοναδικό του μάχιμο αντίπαλο σ’ αυτά, το Snapchat. Αντίθετα, σε κάθε μέτρηση έφερε θετικά αποτελέσματα το YouTube (με εξαίρεση την επίδρασή του στον ύπνο). 

«Το ατελείωτο scroll down χωρίς ουσιαστική αλληλεπίδραση δεν έχει πραγματικά θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και ευημερία. Επίσης, ο χρήστης δεν έχει πραγματικά έλεγχο πάνω σε αυτό που βλέπει. Συχνά κοιτάζει εικόνες που ισχυρίζονται ότι δείχνουν την πραγματικότητα, χωρίς όμως κάτι τέτοιο να ισχύει. Και αυτό είναι ιδιαίτερα επιζήμιο τόσο για νέους άνδρες και όσο και γυναίκες», εξηγεί ο ερευνητής Niamh McDade του RSPH. 

«Άλλοι άνθρωποι αποκτούν μη ρεαλιστικές προσδοκίες για την ωραία εικόνα του σώματός τους και άλλοι απογοητεύονται ή αγχώνονται γιατί δεν μπορούν να υποστηρίξουν οικονομικά αυτό που παρακολουθούν και θα ήθελαν να κάνουν και οι ίδιοι. Σκεφτείτε χρήστες που βλέπουν σελίδες με ακριβά αυτοκίνητα, ταξίδια και άλλα πολυτελή αγαθά της ευτυχίας», συμπληρώνει. 

(ΠΗΓΗ #StatusOfMind report, RSPH and the Young Health Movement - https://www.rsph.org.uk/about-us/news/instagram-ranked-worst-for-young-people-s-mental-health.html) 

«Είτε το συνειδητοποιείτε ή όχι, τα social media είναι πλύση εγκεφάλου για να πιστέψετε ότι η τελειότητα είναι απαραίτητη για την ευτυχία. Έτσι σας κάνουν επίσης τελειομανείς. Δεδομένου ότι τα πρότυπα που προωθούνται μέσω των social media είναι πρακτικά ανέφικτα, όσοι από εμάς δεν λαμβάνουν υπόψη τα απαραίτητα αντίμετρα είτε θα επιδεινώσουν μια υπάρχουσα καταθλιπτική κατάσταση είτε θα της ανοίξουν το δρόμο.», λέει ο ψυχολόγος και blogger Dr. Greg Kushnick. 

Η συνειδητή εκδήλωση της κατάθλιψης που προκαλείται από τα social media βιώνεται ως μέτρια ενόχληση απέναντι στην εικόνα της επιτυχίας που μοιράζεται κάποιος άλλος  ή ως μια φευγαλέα αίσθηση της λαχτάρας να έχει αυτό που έχει κάποιος άλλος. Εν τω μεταξύ, η επώδυνη τελειομανία καταστρέφει τον εσωτερικό σας κόσμο, στο παρασκήνιο.

Ζούμε στην εποχή των επεξεργασμένων selfies, όπου ένα σωρό φίλτρα, μεταμορφώνουν τις αναλογίες του προσώπου, μεγαλώνουν τα μάτια, λευκαίνουν τα δόντια, εξομαλύνουν και δίνουν λάμψη στο δέρμα. Αυτά τα φίλτρα έχουν γίνει ο κανόνας που πλέον διαμορφώνει την αντίληψη των ανθρώπων για την ομορφιά παγκοσμίως.

«Ένα νέο φαινόμενο, που ονομάζεται «δυσμορφία του Snapchat», έχει κάνει την εμφάνισή του, με σύμπτωμα ανθρώπους που επιδίδονται σε πλαστικές επεμβάσεις για να μοιάσουν με τη φιλτραρισμένη εκδοχή του εαυτού τους.», γράφουν τρεις δερματολόγοι της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και του Ιατρικού Κέντρου της Βοστόνης στο περιοδικό JAMA Facial Plastic Surgery. 

«Αυτή είναι μια ανησυχητική τάση, επειδή οι selfies θολώνουν τη γραμμή της πραγματικότητας και της φαντασίας για αυτούς τους ασθενείς». Ενώ η δυσμορφία του Snapchat δεν είναι μια κλινικά διαγνωστική κατάσταση, ήδη το 55% των ασθενών που απευθύνονται σε πλαστικούς χειρούργους στις ΗΠΑ ζητούν επεμβάσεις για να φαίνονται καλύτεροι στις selfies, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής Προσώπου. 

«Ακούγεται ειρωνικό, κι όμως, η μείωση της χρήσης των social media μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερο μόνοι και περισσότερο ευτυχισμένοι", καταλήγει η ερευνήτρια Melissa G. Hunt, επικεφαλής πρόσφατης σχετικής μελέτης στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania. 

" Όταν εξετάζουμε τις ζωές άλλων ανθρώπων, ιδιαίτερα στο Instagram, είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι η ζωή του καθενός είναι χειρότερη ή καλύτερη από τη δική μας", συμπληρώνει.

Αυτό που παρουσιάζει όμως ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον είναι πως και οι αρνητικές αλληλεπιδράσεις και συγκρίσεις μας κάνουν να αισθανόμαστε χειρότερα. Προγενέστερη μελέτη από το Πανεπιστήμιο του York στον Καναδά, υποστηρίζει ότι οι νέες γυναίκες που αλληλεπιδρούν σε μία ανάρτηση, με κάποια άλλη γυναίκα, την οποία θεωρούν πιο ελκυστική, στη συνέχεια νιώθουν άσχημα με το σώμα τους. Τίποτα νέο ως εδώ. Ωστόσο, όπως συνεχίζει η έρευνα, η σύγκριση ακόμα και με ανθρώπους, τους οποίους βλέπουμε ως λιγότερο ελκυστικούς ή και έξυπνους μπορεί να μας απομακρύνει εξίσου από την ευημερία και να μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην κατάθλιψη των social media.

Με το να είμαστε προσεκτικοί! Το να είμαστε προσεκτικοί σημαίνει να ρωτάμε ειλικρινά τον εαυτό μας γιατί κάθε τρεις και λίγο ελέγχουμε το Facebook, το Instagram ή το Snapchat. Μήπως έτσι υποκαθιστούμε κάτι που θα μπορούσαμε να κάνουμε στην πραγματική ζωή;

 

Οι υγιέστερες δραστηριότητες υποκατάστασης των social media μπορεί να περιλαμβάνουν τις βόλτες με φίλους, την ανάγνωση ενός βιβλίου, τη βόλτα στη φύση ή τη συμμετοχή σε τέχνες όπως η φωτογραφία, η γραφή ή η δημιουργική μαγειρική. Αν αισθανόμαστε κουρασμένοι είναι πολύ καλύτερο να ξαπλώσουμε ή και να κοιμηθούμε. 

Αν αισθανόμαστε αγχωμένοι, είναι πολύ καλύτερο να κλείσουμε λίγο τα μάτια και να προσπαθήσουμε να αποβάλλουμε τις σκέψεις, να διαλογιστούμε με μία λέξη ή να ασχοληθούμε με λίγη ήπια φυσική άσκηση. Εντάσσοντας όλα αυτά τα πράγματα – ακόμα και καταγράφοντάς τα στην to do λίστα της κάθε ημέρας – ανακαλύπτουμε πιο υγιείς επιλογές για να ικανοποιήσουμε τους πόθους μας από το scroll down και τα likes. 

Ο ψυχολόγος και blogger Dr. Greg Kushnick ισχυρίζεται πως η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει τις έξυπνες προσαρμογές που ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις.

«Είτε το συνειδητοποιείτε ή όχι, τα social media είναι πλύση εγκεφάλου για να πιστέψετε ότι η τελειότητα είναι απαραίτητη για την ευτυχία. Έτσι σας κάνουν επίσης τελειομανείς. Δεδομένου ότι τα πρότυπα που προωθούνται μέσω των social media είναι πρακτικά ανέφικτα, όσοι από εμάς δεν λαμβάνουν υπόψη τα απαραίτητα αντίμετρα είτε θα επιδεινώσουν μια υπάρχουσα καταθλιπτική κατάσταση είτε θα της ανοίξουν το δρόμο.», λέει. 

Η συνειδητή εκδήλωση της κατάθλιψης που προκαλείται από τα social media βιώνεται ως μέτρια ενόχληση απέναντι στην εικόνα της επιτυχίας που μοιράζεται κάποιος άλλος  ή ως μια φευγαλέα αίσθηση της λαχτάρας να έχει αυτό που έχει κάποιος άλλος. Εν τω μεταξύ, η επώδυνη τελειομανία καταστρέφει τον εσωτερικό σας κόσμο, στο παρασκήνιο. Με ποιους τρόπους μπορεί να το ελέγξει κανείς;

• Ζούμε αυθεντικά: Όσο πιο αληθινοί είμαστε στον εαυτό μας, τόσο πιο εύκολο θα είναι να διακρίνουμε τις στυλιζαρισμένες εμφανίσεις. Μέσα από την κατανόηση της ψευδαίσθησης της τελειότητας των άλλων, δεν επηρεαζόμαστε τόσο από αυτήν.
• Αγκαλιάζουμε τις ατέλειες: Τα διαδεδομένα hashtags #nofilter και #nomakeup, όπως επίσης η φιλοσοφία του «flawsome» - η υπεροχή αλλά όχι χωρίς τις ατέλειές της – το δείχνουν καθαρά. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να αγαπήσουν τις ατέλειές τους αλλά και να προβάλουν την αληθινή τους πλευρά στα social media.   
• Παρατηρούμε τα συναισθήματά μας: Δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο που αισθανόμαστε όταν επισκεπτόμαστε το Instagram ή το Facebook, είμαστε σε θέση να αναρωτηθούμε λογικά, γιατί ξαφνικά ανησυχούμε για τις ατέλειές μας. Η λογική αντιμετώπιση τοποθετεί το πρόβλημα στην πραγματική του βάση.
• Δεν επικρίνουμε τους άλλους: Το πιο σημαντικό, προσπαθούμε να αποφύγουμε την κριτική στους ανθρώπους που γοητεύονται από την επιφανειακότητα και το στυλιζάρισμα. Η ενσυναίσθηση και η κατανόηση βοηθούν πρώτα εμάς!

Το σημαντικότερο είναι να χρησιμοποιούμε τα social media με θετικό τρόπο, εξηγεί η Janis Whitlock, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Cornell.

"Σε έναν κόσμο κορεσμένο από τις τεχνολογίες της επικοινωνίας, η τρομακτική ανησυχία για την εμφάνιση online κανονικοποιείται.Το να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν αυτή την τάση και να ανακατευθύνουν το χρόνο τους στα social media με σκοπό να βελτιώσουν την ευημερία τους είναι μια κρίσιμη ικανότητα για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και άλλους επαγγελματίες», προσθέτει.