Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών μας

Οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να είναι υγιή. Και τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με το ανοσοποιητικό σύστημα. Το θέμα αυτό απασχολεί εύλογα τους γονείς καθώς, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ένα από τα βασικότερα συστήματα του οργανισμού των παιδιών. Και αυτό, γιατί ο κύριος στόχος του είναι η προστασία από παθογόνους μικροοργανισμούς. Ιδιαίτερα, από τις αρχές του 2020, με την έναρξη της πανδημίας COVID-19, το ανοσοποιητικό παρουσιαζόταν ως ο πρωταγωνιστής στη διατήρηση της υγείας. Κι αυτή είναι η πραγματικότητα! Αφού το σύστημα αυτό φροντίζει για την άμυνα του οργανισμού μας, ώστε να μην μείνουμε απροστάτευτοι.

Ας δούμε λοιπόν τι είναι το ανοσοποιητικό, πώς λειτουργεί και τι πρέπει να κάνουμε ως γονείς για να προστατέψουμε τα παιδιά μας από τις διάφορες λοιμώξεις που απειλούν την υγεία τους. Αξίζει να αναφέρουμε, ότι οι βασικές αρχές λειτουργίας και ενίσχυσης του ανοσοποιητικού είναι κοινές σε παιδιά και ενήλικες. Άρα, μπορούμε κι εμείς, ως γονείς, να επωφεληθούμε μαθαίνοντας για το πως λειτουργεί και ο δικός μας οργανισμός.

Τι είναι το ανοσοποιητικό σύστημα;

Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το σύστημα που διασφαλίζει την άμυνα του οργανισμού μας ενάντια στους παθογόνους μικροοργανισμούς (ή λοιμώδεις παράγοντες). Αυτοί μπορεί να είναι βακτήρια, ιοί, μύκητες ή παράσιτα. Για την προστασία του οργανισμού, χρειάζεται η συνεργασία πολλών κυττάρων, μηχανισμών και οργάνων του σώματός μας.

Πώς επιτυγχάνεται η προστασία μας από τους παθογόνους μικροοργανισμούς;

Η προστασία του οργανισμού από τους παθογόνους μικροοργανισμούς εξασφαλίζεται μέσα από τον συνδυασμό δύο βασικών οδών:

• Η πρώτη οδός είναι οι λεγόμενοι φυσικοί φραγμοί. Αυτοί εμποδίζουν τα μικρόβια να εισέλθουν στο ανθρώπινο σώμα από τις λεγόμενες “πύλες εισόδου” του σώματος. Βασικοί φραγμοί είναι κυρίως το δέρμα και ειδικά στοιχεία στη μύτη και στο στόμα.
• Η δεύτερη οδός αποτελείται κυρίως από εξειδικευμένα κύτταρα του αίματος που ενεργοποιούνται με ειδικούς τρόπους όταν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί καταφέρουν να εισέλθουν στο σώμα. Τα βασικότερα κύτταρα αυτής της οδού είναι τα φαγοκύτταρα και τα λεμφοκύτταρα. Τα φαγοκύτταρα όπως δηλώνει το όνομά τους καταστρέφουν τον παθογόνο μικροοργανισμό. Τα λεμφοκύτταρα, είναι πιο εξειδικευμένα και χωρίζονται στα Β και στα Τ λεμφοκύτταρα. Τα Β λεμφοκύτταρα είναι αυτά που παράγουν τα γνωστά σε όλους μας αντισώματα. Τα Τ λεμφοκύτταρα, με τη σειρά τους παράγουν τις λεγόμενες κυτταροκίνες, δηλαδή πρωτεΐνες οι οποίες βοηθούν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού να επικοινωνούν μεταξύ τους, ρυθμίζοντας την καταστροφή των μικροβίων. Κάθε διαφορετικό είδος κυττάρων έχει συγκεκριμένη λειτουργία και σκοπό. Όμως, όλα συνεργάζονται μεταξύ τους έχοντας ως κοινό στόχο να μας προστατεύουν από παθογόνους μικροοργανισμούς. Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι εκτός από τα κύτταρα που αναφέραμε, υπάρχουν πολλά άλλα κύτταρα και πρωτεΐνες που δρουν όλα μαζί συνεργατικά ώστε να λειτουργεί σωστά το ανοσοποιητικό μας.

Σε περίπτωση που ένας παθογόνος μικροοργανισμός καταφέρει τελικά να περάσει από το δέρμα ή από το αναπνευστικό ή το γαστρεντερικό μας σύστημα, λειτουργεί η δεύτερη οδός που περιγράψαμε παραπάνω.

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν το παιδί μας έρθει σε επαφή με έναν παθογόνο μικροοργανισμό (λοιμώδη παράγοντα);

Υπάρχουν τρεις πιθανότητες αντίδρασης του ανθρώπινου οργανισμού:

Α) Δεν προκύπτει λοίμωξη*. Επομένως, το παιδί μας δεν έχει κανένα σύμπτωμα και παραμένει υγιές.

Β) Προκύπτει υποκλινική λοίμωξη. Πρόκειται για λοίμωξη από κάποιο παθογόνο μικρόβιο, χωρίς όμως να εμφανίσει το παιδί κάποιο σύμπτωμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσει φυσική ανοσία, και να μην ξανανοσήσει. Άρα, το παιδί χωρίς να εμφανίσει συμπτώματα ασθένειας, έχει ανοσία και είναι προστατευμένο για τη συγκεκριμένη νόσο.

Γ) Συμβαίνει νόσηση και το παιδί εμφανίζει συμπτώματα, όπως πυρετό, βήχα, εμέτους, κτλ. Σε αυτήν την περίπτωση, αποκτά και πάλι φυσική ανοσία. Δηλαδή, το παιδί δεν θα ξανανοσήσει ή θα εμφανίσει πιο ήπια συνήθως νόσο, εάν έρθει σε επαφή ξανά με τον ίδιο λοιμογόνο παράγοντα.

* Σημείωση: Με τον όρο λοίμωξη αναφερόμαστε στην είσοδο, την εγκατάσταση και τον πολλαπλασιασμό ενός παθογόνου μικροοργανισμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Πώς αποκτά το παιδί ανοσία μέσω του εμβολιασμού;

Εκτός από τη φυσική ανοσία, όπως περιγράφηκε παραπάνω, υπάρχει και η ενεργητική ανοσοποίηση που γίνεται με τη χρήση των εμβολίων. Κατά τον εμβολιασμό, εισάγουμε στον οργανισμό συγκεκριμένα αντιγόνα. Δηλαδή, εισάγουμε εξασθενημένο το μικρόβιο από το οποίο θέλουμε να προστατέψουμε το παιδί ή τμήμα του μικροβίου. Με αυτόν τον τρόπο, ωθούμε τον οργανισμό να παράγει αντισώματα.

Πιο συγκεκριμένα, σκοπός του εμβολιασμού, είναι να μιμηθούμε τη φυσική ανοσία, δηλαδή τη νόσηση. Χορηγώντας στον οργανισμό κατάλληλα αντιγόνα, δηλαδή εξασθενημένο το μικρόβιο ή τμήμα αυτού, ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό. Αλλά, ενεργοποιείται τόσο όσο χρειάζεται για να γίνει παραγωγή αντισωμάτων και κυττάρων μνήμης, χωρίς να μας κάνει να αρρωστήσουμε. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν εισάγεται όλο το μικρόβιο, ή εισάγεται σε εξασθενημένη μορφή.

Τι ονομάζουμε παθητική ανοσοποίηση;

Η παθητική ανοσοποίηση είναι ένας τρόπος πολύ γρήγορης απάντησης σε έναν παθογόνο μικροοργανισμό. Σε αυτήν ουσιαστικά χορηγούνται έτοιμα αντισώματα στο παιδί ή τον ενήλικα, χωρίς να χρειαστεί να τα παράξει ο οργανισμός. Τα αντισώματα που έχει ένα νεογνό για παράδειγμα έχουν μεταφερθεί από τον πλακούντα της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη, ή μεταφέρονται μέσω του μητρικού θηλασμού. Επίσης, κλασσικό παράδειγμα είναι ο αντιτετανικός ορός, ο οποίος περιέχει έτοιμα αντισώματα έναντι της ασθένειας του τετάνου. Αντίστοιχα λειτουργούν τα μονοκλωνικά αντισώματα για κάποιες παραλλαγές του κορωνοϊού. Το πλεονέκτημα της παθητικής ανοσοποίησης είναι ότι είναι άμεση η προστασία, αφού χορηγούνται έτοιμα τα αντισώματα σε προκαθορισμένες ποσότητες.

Τα νεογέννητα είναι προστατευμένα από λοιμώξεις;

Όταν το παιδί είναι ακόμη νεογνό, έχει σχετικά ικανοποιητική κυτταρική ανοσία, δηλαδή ανοσία που προκύπτει από τη δράση κυρίως των Τ λεμφοκυττάρων και τη λειτουργία των φαγοκυττάρων. Το νεογέννητο παιδί είναι ακόμη ικανό να παράγει αντισώματα που δρουν κατά διάφορων μικροβίων και ιών αλλά όχι πάντα σε επαρκή επίπεδα.

Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το νεογέννητο έχει αποκτήσει αντισώματα και από τη μητέρα του κατά τη διάρκεια της εμβρυικής ζωής. Δηλαδή, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τα αντισώματα περνούν τον πλακούντα και φτάνουν στο έμβρυο και στη συνέχεια στο νεογνό. Το πόσα αντισώματα θα περάσουν στο νεογνό, εξαρτάται από την ανοσία της μητέρας (δηλαδή από ποιες ασθένειες έχει αντισώματα η μητέρα).

Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι το μητρικό γάλα προσφέρει στο νεογνό αντισώματα. Έτσι, μέσω του θηλασμού παρατείνεται η παθητική ανοσία των νεογνών, και συνεπώς είναι προστατευμένα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Σε κάθε περίπτωση, η παθητική ανοσία στα νεογνά είναι προσωρινή και η δράση της αρχίζει να μειώνεται τις πρώτες εβδομάδες έως τους πρώτους μήνες. Καταλαβαίνουμε λοιπόν γιατί είναι τόσο σημαντικά τα πρώτα εμβόλια των παιδιών και γιατί δεν πρέπει να παραλείπονται. Ουσιαστικά είναι ο τρόπος για να ξεκινήσει το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών μας να παράγει τα δικά του αντισώματα!

Γενικά, μέχρι το τέλος του 2^ου έτους της ζωής, το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών προσομοιάζει αυτό των ενηλίκων. Έτσι, όλο αμυντικό τους σύστημα μπορεί και λειτουργεί ολοκληρωμένα.

Παιδικός σταθμός και ιώσεις

Τα συχνότερα θέματα που απασχολούν τους γονείς νηπίων είναι:

• σε ποια ηλικία είναι έτοιμο το παιδί να πάει στο σχολείο;
• το ανοσοποιητικό του θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις συχνές ιώσεις;
• πώς θα μπορέσουμε ως γονείς να το προστατέψουμε από αυτές;

Όπως είδαμε παραπάνω, το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού είναι αρκετά έτοιμο να αντιμετωπίσει τις ιώσεις και τα μικρόβια, με τα οποία θα έρθει σε επαφή, ήδη από την ηλικία των 2 – 2,5 ετών.

Η πρώτη βέβαια χρονιά στον παιδικό σταθμό είναι αρκετά δύσκολη για το παιδί και τους γονείς του. Η φράση που πιθανώς όλοι έχουμε ακούσει από γονείς νηπίων είναι «μία εβδομάδα πάμε, δύο μένουμε σπίτι». Αυτό ωστόσο που συμβαίνει είναι αναμενόμενο. Και αυτό, διότι το παιδί από το στενό περιβάλλον της οικογένειας, βρίσκεται ξαφνικά στον χώρο του σχολείου, όπου εκτίθεται σε πολλά άλλα παιδιά και κατά συνέπεια στις συνηθισμένες εποχικές ιώσεις (π.χ. κοινό κρυολόγημα, ρινοιοί, αδενοιοί, κλπ). Το ανοσοποιητικό σύστημα, λοιπόν, μιας που δεν έχει έρθει στο παρελθόν σε επαφή με τους ιούς αυτούς, «εκπαιδεύεται», ώστε να τους αντιμετωπίσει. Ως αποτέλεσμα το παιδί μας επιστρέφει συχνά στο σπίτι με συμπτώματα λοίμωξης, δηλαδή πυρετό, βήχα, ρινική καταρροή, κτλ. Την επόμενη, όμως, φορά που το ανοσοποιητικό του θα έρθει σε επαφή με τον ίδιο ιό (την ίδια ή ακόμη και την επόμενη σχολική χρονιά) θα είναι έτοιμο. Αυτό σημαίνει ότι θα έχει κύτταρα μνήμης, που γρήγορα θα «θυμηθούν» και θα οδηγήσουν στην καταπολέμηση του ιού. Μάλιστα, σε αυτές τις περιπτώσεις συχνά δεν θα αναπτυχθούν καθόλου ή θα αναπτυχθούν πολύ ήπια συμπτώματα. Ο αριθμός των ιώσεων που μπορεί φυσιολογικά ένα παιδάκι να περάσει στη διάρκεια μίας σχολικής χρονιάς, κυρίως της πρώτης, είναι 8-10.

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν και περιπτώσεις παιδιών που έχουν σοβαρές ανοσοανεπάρκειες δηλαδή διαταραχές που χαρακτηρίζονται από εξασθενημένη λειτουργία του ανοσοποιητικού. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα και γι’ αυτό παρουσιάζουν πολύ σοβαρές και συχνές λοιμώξεις. Τότε, έγκειται στον παιδίατρο εάν του δημιουργηθεί η υποψία της ανοσοανεπάρκειας να κάνει τη διάγνωση. Γι’ αυτό κάνει επιπλέον εξετάσεις για να αποκλείσει ή να επιβεβαιώσει την ανοσοανεπάρκεια. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ανοσοανεπάρκειες, κληρονομικές και επίκτητες, και τα παιδιά αυτά παρακολουθούνται σε ειδικά κέντρα.

Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών;

Σωστή διατροφή

Μία υγιεινή διατροφή που χαρακτηρίζεται από μέτρο, ποικιλία και ισορροπία ενισχύει σημαντικά την άμυνα του οργανισμού. Ειδικότερα, θρεπτικά και άλλα συστατικά που λαμβάνουμε από τα τρόφιμα όπως οι βιταμίνες και ουσίες με αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση (βιταμίνη C, πολυφαινόλες, καροτενοειδή, σελήνιο, βιταμίνη D, ω-3 λιπαρά οξέα, προβιοτικά) φαίνεται να λειτουργούν ευεργετικά. Συνεπώς επιλέγουμε μία διατροφή πλούσια σε αυτά! Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

*Δεν ξεχνάμε ωστόσο, ότι θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν δίνουμε ξηρούς καρπούς σε μικρά παιδιά κάτω των 3 ετών, διότι υπάρχει ο κίνδυνος πνιγμού. Σε μικρές ηλικίες, μπορούμε να δίνουμε βούτυρα καρπών, π.χ. αμυγδαλοβούτυρο, φυστικοβούτυρο, ταχίνι.

Τι να αποφεύγουμε;

Δεν ξεχνάμε ότι η υπερκατανάλωση ζάχαρης και επεξεργασμένων – τυποποιημένων προϊόντων και σνακ που αρέσουν πολύ στα παιδιά έχουν αρνητική επίδραση για την άμυνα του οργανισμού.

Χρειάζεται να πάρει το παιδί μου κάποιο συμπλήρωμα για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού του;

Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ένα παιδί που ακολουθεί μία ισορροπημένη διατροφή καταναλώνοντας ποικιλία από όλες τι ομάδες τροφίμων, δεν χρειάζεται να πάρει κάποιο συμπλήρωμα διατροφής, καθώς παίρνει μέσω αυτής όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Η υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει αρκετά φρούτα και λαχανικά, καθώς και τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων συμπεριλαμβανομένων των γαλακτοκομικών, του κρέατος και των ψαριών.

Βέβαια, υπάρχουν παιδιά, όπως είδαμε παραπάνω, που για κάποιο παθολογικό λόγο το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν λειτουργεί ικανοποιητικά. Έχουν δηλαδή μία ανοσοανεπάρκεια. Επιπλέον, κάποια παιδιά παρουσιάζουν ελλείψεις ιχνοστοιχείων ή βιταμινών (π.χ. σίδηρο, βιταμίνη D, κλπ). Αυτά τα παιδιά παρακολουθούνται στενά από τον παιδίατρό τους. Γίνεται ο απαραίτητος εργαστηριακός έλεγχος και εάν υπάρχει έλλειψη σε κάποια βιταμίνη ή ιχνοστοιχείο, τότε αυτό αναπληρώνεται με τη λήψη του κατάλληλου συμπληρώματος.

Επαρκής ύπνος

Οι γονείς θα πρέπει να βεβαιώνονται ότι τα παιδιά κοιμούνται επαρκώς και σε κατάλληλο περιβάλλον (επαρκώς αεριζόμενο υπνοδωμάτιο). Ενδεικτικά, επισημαίνουμε ότι τα παιδιά ηλικίας 1-3 ετών θα πρέπει να κοιμούνται 12-14 ώρες την ημέρα, ενώ τα παιδιά 3-6 ετών 10-12 ώρες την ημέρα. Τέλος, τα παιδιά άνω των 6 ετών χρειάζεται να κοιμούνται 8-10 ώρες ημερησίως.

Σωστή υγιεινή σώματος

Τα βρώμικα χεράκια είναι ο συχνότερος «δρόμος» για να μεταδοθούν ιοί και μικρόβια από το ένα παιδί στο άλλο. Μαθαίνουμε στα παιδιά μας, από πολύ μικρή ηλικία, να πλένουν συχνά τα χέρια τους, και πάντοτε πριν το φαγητό, μετά την τουαλέτα, μετά το παιχνίδι στο πάρκο και όταν επιστρέφουν από το σχολείο. Σε περίπτωση που δεν είναι εφικτό το πλύσιμο των χεριών, είναι σημαντική η χρήση κάποιου αντισηπτικού διαλύματος ή γέλης.

Στους παιδικούς σταθμούς το προσωπικό είναι ιδιαίτερα σχολαστικό τις περισσότερες φορές με το πλύσιμο των χεριών, κάτι που είναι καλό να το επισημαίνουν και οι ίδιοι οι γονείς. Εδώ, αξίζει ακόμη να σημειωθεί, ότι τα παιδάκια στους παιδικούς σταθμούς εκπαιδεύονται να καλύπτουν με την εσωτερική επιφάνεια του αγκώνα τη μυτούλα και το στόμα τους εάν φταρνιστούν ή βήξουν.

Καλό θα είναι να εξηγήσουμε στο παιδί μας ότι δεν πρέπει να ακουμπά με βρώμικα χέρια τη μύτη ή το στόμα του. Επίσης, είναι σημαντικό να το μάθουμε να προσέχει πολύ αν χρειαστεί να μοιραστεί το φαγητό του, αλλά και να μην χρησιμοποιεί το ίδιο κουτάλι, πιρούνι ή παγουρίνο με ένα συμμαθητή του. Τέλος, καλό θα είναι να μάθει να αναγνωρίζει τα προσωπικά του αντικείμενα, ώστε να αποφεύγει να χρησιμοποιήσει πράγματα που ανήκουν σε άλλους.

Σωστή υγιεινή περιβάλλοντος χώρου

Η διατήρηση μια σωστής υγιεινής του χώρου στον οποίο βρίσκεται το παιδί μας είναι βασική για τη μείωση της πιθανότητας έκθεσης του παιδιού σε παθογόνους μικροοργανισμούς, άρα και τη μείωση πιθανότητας λοίμωξης. Ορισμένα βήματα για να το πέτυχουμε αυτό είναι τα παρακάτω:

• Αερίζουμε ικανοποιητικά όλους τους χώρους του σπιτιού. Εξίσου σημαντικό είναι να  αερίζεται και το σχολείο. Μετά την πανδημία COVID-19 υπάρχει η οδηγία να παραμένουν ανοικτά τα παράθυρα των σχολικών τάξεως.
• Αποφεύγουμε χώρους με συνωστισμό, ιδιαίτερα σε εποχές έξαρσης ιώσεων.
• Αποφεύγουμε την έκθεση του παιδιού στο παθητικό κάπνισμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν στον ίδιο χώρο παιδιά και άτομα που καπνίζουν.
• Απολυμαίνουμε συχνά τα παιχνίδια  και τους πάγκους εργασίας στο σχολείο και στο σπίτι.

Εμβολιασμός

Σε συνεργασία με τον παιδίατρο, δεν θα πρέπει να παραλείπονται οι εμβολιασμοί των παιδιών, σύμφωνα με την ηλικία τους και το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει κανένα εμβόλιο που να μην ενδείκνυται σε υγιή παιδιά. Επίσης, δεν χρειάζεται απομόνωση του παιδιού μετά τον εμβολιασμό.

Αν το παιδί μου αρρωστήσει, πότε πρέπει να επιστρέψει στο σχολείο;

Όταν ένα παιδί παρουσιάζει συμπτώματα, θα πρέπει να παραμένει στο σπίτι έως ότου γίνει εντελώς καλά. Το ιδανικό είναι να παραμείνει στο σπίτι για 1-2 24ωρα επιπλέον, χωρίς να έχει καθόλου συμπτώματα, ώστε να αποφευχθεί η μετάδοση της ίωσής του σε άλλα παιδιά. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται και η επαφή με έναν άλλο ιό, κάτι που θα είναι πολύ επιβαρυντικό για τον οργανισμό του.

Από τα παραπάνω φαίνεται το πόσο σημαντικό είναι το ανοσοποιητικό σύστημα για τα παιδιά, αλλά και γενικότερα για τους ανθρώπους κάθε ηλικίας. Η παιδική ηλικία ιδιαίτερα, η οποία συνοδεύεται από πολλαπλές ιώσεις, είναι μια περίοδος που το παιδί χρειάζεται το ανοσοποιητικό του για να καταπολεμήσει τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Γι’ αυτό και ως γονείς είναι καλό να ακολουθούμε απλές οδηγίες, όπως αυτές που αναλύσαμε παραπάνω, και να υιοθετήσουμε συνήθειες που θα δράσουν υποστηρικτικά για το ανοσοποιητικό του παιδιού μας. Έτσι, το ανοσοποιητικό θα ενισχυθεί, ώστε τα παιδιά μας να είναι προστατευμένα.

Για τη δημιουργία του παρόντος αξιοποιήθηκαν περισσότερες από 10 δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες.