Όλα για τις γυναικείες ορμόνες, σε κάθε στάδιο της ζωής

Γράφει η Κατερίνα Γεωργαντοπούλου, Fellow of the Royal College of Obstetricians Gynaecologists, Mαιευτήρας – Γυναικολόγος, Επιστημονικά Υπεύθυνη του Τμήματος Γυναικολογίας στην Αθηναϊκή Κλινική, της INTERAMERICAN.

Πολλές ασθενείς μου ζητούν πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο των ορμονών στην ζωή μας. Είναι αλήθεια ότι οι ορμόνες παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή της γυναίκας.

Σε αυτό το άρθρο, θα ξεκινήσω με μια μικρή αναφορά στον κύκλο μας και στην παραγωγή των ορμονών μας. Στην συνέχεια θα συζητήσω κάποιες ξεχωριστές περιστάσεις στις οποίες η συμβολή των ορμονών είναι καίριας σημασίας όπως πχ. η εγκυμοσύνη/ λοχεία, το Προεμμηνορρυσιακό Σύνδρομο, η εμμηνόπαυση κ.λπ.

Γνωρίζοντας περισσότερα για τις γυναικείες ορμόνες σε κάθε στάδιο τη ζωής μας

Οι γυναικείες ορμόνες είναι 2: τα Οιστρογόνα και η Προγεστερόνη. Επίσης, και τα ανδρογόνα μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο στην ζωή μας αλλά δεν θεωρούνται τυπικές «γυναικείες» ορμόνες. Οι ορμόνες αυτές, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, καθορίζουν τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου, δηλαδή τα εξωτερικά «γυναικεία» χαρακτηριστικά πχ, μαστούς, γοφούς, λεπτή φωνή κλπ. Οι ορμόνες μας επηρεάζουν όχι μόνο το σώμα αλλά και την διάθεση και την συμπεριφορά.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή - την αρχή της ζωής των γυναικών. Σε όλη την παιδική ηλικία οι ωοθήκες «κοιμούνται» και επομένως δεν εκκρίνουν γυναικείες ορμόνες. Γύρω στα 8-13 χρόνια είναι η περίοδος της ήβης. Με καθοδήγηση από τον εγκέφαλο, αρχίζουν να «ξυπνούν» οι ωοθήκες και να προκαλούν τις πρώτες αλλαγές στα κοριτσάκια.

Οι αλλαγές που ενορχηστρώνονται από τις ορμόνες των επινεφριδίων και κυρίως των ωοθηκών, είναι οι εξής:

• Αδρεναρχή: αυξημένη τριχοφυία στις μασχάλες και στα γεννητικά όργανα.
• Θηλαρχή: σταδιακή αύξηση και ανάπτυξη των μαστών.
• Εμμηναρχή: αύξηση της μήτρας, των σαλπίγγων και του κόλπου και παρουσία της πρώτης περιόδου.

Μετά την πρώτη περίοδο αρχίζει η αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας. Θα διαρκέσει περίπου μέχρι τα 52 της χρόνια. Στην διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας η γυναίκα έχει έμμηνο ρύση (δηλαδή κύκλους) κάθε 25-35 ημέρες και είναι γόνιμη. Κάθε κύκλος αποτελείται από την 1η Φάση, την ωορρηξία και την 2η Φάση που καταλήγει στην περίοδο.

Η 1η Φάση του κύκλου αρχίζει με ένα ωάριο /ωοθυλάκιο που έχει αρχίσει να μεγαλώνει σε μία από τις ωοθήκες. Το ωοθυλάκιο εκκρίνει οιστρογόνα τα οποία «τρέφουν» και προετοιμάζουν δυνητικά το ενδομήτριο (εσωτερικό της μήτρας) για την εμφύτευση του εμβρύου. Η πρώτη φάση, που ονομάζεται ωοθηλακική, μπορεί έχει μικρή η μεγάλη διάρκεια. Η όλη διεργασία ρυθμίζεται από ορμόνες της υπόφυσης και τελικά του εγκεφάλου. Όταν το ωάριο έχει ωριμάσει και το ωοθυλάκιο του (κυστικός σχηματισμός που περιέχει το ωάριο) είναι περίπου 2 εκατοστά, γίνεται η ωορρηξία. Το ωάριο απελευθερώνεται από την ωοθήκη και μεταφέρεται στην σάλπιγγα. Εκεί εάν το ωάριο συναντήσει τα σπερματοζωάρια, γίνεται η γονιμοποίηση.

Μετά την ωορρηξία αρχίζει η 2η Φάση του κύκλου, που ονομάζεται ωχρινική. Το ωοθυλάκιο που έχει μείνει πίσω στην ωοθήκη μετασχηματίζεται σε αυτό που λέμε ωχρό σωμάτιο. Το ωχρό σωμάτιο εκκρίνει την άλλη βασική γυναικεία ορμόνη, την προγεστερόνη. Η 2η Φάση διαρκεί πάντα 14 ημέρες. Εάν δηλαδή, δεν γίνει γονιμοποίηση του ωαρίου, και δεν υπάρξει εγκυμοσύνη, 14 ημέρες μετά την ωορρηξία «πέφτει» το ενδομήτριο, δηλαδή έχουμε περίοδο.

Τι μας συμβαίνει στην εγκυμοσύνη;

Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης οι ορμόνες μας αυξάνονται κατά εκατοντάδες φορές!

Γι΄ αυτό πολλές γυναίκες στη εγκυμοσύνη έχουν περισσότερες σωματικές αντοχές και νιώθουν πολύ πιο ευδιάθετες. Αυτό βοηθά για να προετοιμαστούν καλύτερα για τον ερχομό του μωρού.

Κατά την διάρκεια του τοκετού, η υπόφυση ( αδένας του εγκεφάλου) εκκρίνει μια άλλη σημαντική ορμόνη την ωκυτοκίνη. Η ωκυτοκίνη είναι η ορμόνη που προκαλεί τις συστολές του τοκετού. Είναι επίσης η ορμόνη που μας προκαλεί τα πιο έντονα και τα πιο όμορφα συναισθήματα αγάπης για το μωρό που μόλις γεννήσαμε.

Μετά τον τοκετό, με την απότομη πτώση των ορμονών, μπορεί να νιώθετε κάπως «πεσμένες» ή λυπημένες και ευάλωτες. Αυτό στην διεθνή ορολογία ονομάζεται “post partum blues”. Πρόκειται για φυσιολογικές μεταπτώσεις.

Ποιες είναι οι συμβουλές για τα post partum blues;

Χρειάζεται λίγη υπομονή και κατανόηση από όλους. Αυτό που συμβουλεύω τις ασθενείς, τον σύζυγο και την ευρύτερη οικογένεια είναι τα εξής:

• Μετά τον τοκετό μην κλειστείτε μέσα στο σπίτι για 40 ημέρες ( όπως συνηθίζεται καμιά φορά να λένε οι γονείς μας).
• Ξεκουραστείτε. Πάρτε πότε - πότε έναν υπνάκο κατά την διάρκεια της ημέρας.
• Βγείτε κάθε ημέρα έναν μικρό περίπατο (π.χ. για να ψωνίσετε ή να πάτε στην μητέρα σας)
• Φάτε θρεπτικές, ελαφριές, εύπεπτες τροφές ( πχ αποφύγετε τα έτοιμα φαγητά/ delivery, τα καρυκεύματα κλπ).

Συνήθως αυτή η «άσχημη» διάθεση υποχωρεί μετά από λίγες εβδομάδες.

Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθεί αυτό που ονομάζεται «Επιλόχειος Κατάθλιψη». Τότε χρειάζεται να ζητήσετε την βοήθεια των ειδικών. Μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με την ομάδα που σας φρόντισε στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Συζητήσετε μαζί μας οτιδήποτε νιώθετε ή σας απασχολεί. Άλλωστε γι’ αυτό είμαστε δίπλα σας!

Το Προεμμηνορρυσιακό Σύνδρομο: τι μας συμβαίνει πριν την περίοδο;

Όπως ίσως καταλάβατε, στην πρώτη φάση του κύκλου κυριαρχούν τα Οιστρογόνα και στην δεύτερη φάση η Προγεστερόνη. Επίσης ανάλογα με την φάση του κύκλου αλλάζουν και οι ορμόνες από την υπόφυση και τον εγκέφαλο. Λίγο πριν την περίοδο πέφτουν τα επίπεδα τόσο των οιστρογόνων όσο και της προγεστερόνης.

Ο οργανισμός μας δηλαδή εκτίθεται συνέχεια σε σκαμπανεβάσματα και αλλαγές των ορμονών. Στις περισσότερες των περιπτώσεων αυτό περνά απαρατήρητο.

Κάποιες ασθενείς όμως νιώθουν ιδιαίτερα έντονα την αύξηση της προγεστερόνης στην 2η Φάση του κύκλου καθώς και την πτώση των ορμονών πριν την περίοδο. Μπορεί να νιώσετε πρησμένες, να πονάει το στήθος ή η κοιλιά, να είστε ευερέθιστες ή λυπημένες, ή να θέλετε παράξενες τροφές (π.χ. γλυκά ή αλατισμένα).

Το σύνολο αυτών των συμπτωμάτων, σωματικών και ψυχολογικών, που παρουσιάζεται λίγο πριν την περίοδο και εξαφανίζεται 2-3 ημέρες μετά, το ονομάζουμε Προεμμηνορρυσιακό Σύνδρομο.

Υπάρχουν ελαφριές μορφές του Προεμμηνορρυσιακού Συνδρόμου και βαριές μορφές. Μπορεί δηλαδή να νιώθετε ελάχιστες ενοχλήσεις ή να έχετε σοβαρά συμπτώματα σε μηνιαία βάση. Ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβετε τι συμβαίνει είναι να σημειώνετε- για 3-6 μήνες - τι συμπτώματα έχετε καθώς και πότε σας έρχεται περίοδος. Αυτό μπορεί να γίνει ευκολότερο με τις διάφορες σχετικές εφαρμογές που υπάρχουν στα κινητά.

Απλά πράγματα που μπορείτε να δοκιμάσετε είναι τα εξής:

• Ποιοτική διατροφή (φρέσκα φρούτα αντί για γλυκά, λαχανικά εποχής και όσπρια αντί για κόκκινο κρέας, δημητριακά ολικής αλέσεως, ελαιόλαδο αντί για βούτυρο η μαργαρίνες, σπιτικό φαγητό αντί για έτοιμο κλπ)
• Καθημερινή Άσκηση συμβατή με την φυσική σας κατάσταση (η άσκηση αυξάνει τις ενδορφίνες, τα φυσικά μας αντικαταθλιπτικά).
• Αποφυγή αλκοόλ και καπνίσματος.
• Καλό και επαρκή ύπνο.

Εάν παρόλα αυτά εξακολουθείτε να έχετε συμπτώματα, ελάτε να τα πούμε. Οι λύσεις είναι κυρίως φαρμακευτικές και συνήθως είναι ιδιαίτερα επιτυχείς. Δεν υπάρχει λόγος να υποφέρετε. Ζητήστε βοήθεια. Λύσεις υπάρχουν!

Η τελευταία περίοδος: Τι μας συμβαίνει στην εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση είναι η άλλη μεγάλη ορμονική αλλαγή στην ζωή μας. Ο ορισμός της εμμηνόπαυσης είναι: η τελευταία περίοδος. Αυτό το ξέρουμε αφού έχει περάσει 1 χρόνος αμηνόρροιας (χωρίς περίοδο). Η εμμηνόπαυση θεωρείται φυσιολογική σε οποιαδήποτε ηλικία ανάμεσα στα 45-56 χρόνια, με την μέση ηλικία να είναι γύρω στα 51.

Η Εμμηνόπαυση οφείλεται στο γεγονός ότι τελειώνουν τα ωράρια στις ωοθήκες. Έτσι δεν έχουμε πια κύκλους (ούτε φυσικά ωορρηξίες). Και δεν έχουμε πια πολλά οιστρογόνα ή προγεστερόνη στον οργανισμό μας.

Πρόκειται για μια απόλυτα φυσιολογική μεταβολή. Συνήθως πριν η περίοδος σταματήσει εντελώς υπάρχουν αραιοί κύκλοι για 6 μήνες η 4-5 χρόνια. Με αυτόν τον τρόπο ο οργανισμός συνηθίζει σιγά σιγά τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης.

Επειδή η μείωση των ορμονών είναι σταδιακή και όχι απότομη η εμμηνόπαυση συνήθως επέρχεται χωρίς να προκαλεί ενοχλήσεις. Μερικές γυναίκες μπορεί να παρουσιάσουν εξάψεις και ιδρώτες αλλά συνήθως αυτά υποχωρούν μετά από λίγο διάστημα.

Δυστυχώς, βλέπω πολλές ασθενείς που έρχονται κατατρομαγμένες – συνήθως μαζί με τον σύζυγο- διότι πλησιάζουν στην εμμηνόπαυση και περιμένουν ότι θα υπάρχουν προβλήματα υγείας είτε αλλαγές στην συμπεριφορά, στην σχέση, στην οικογένεια, στην εργασία κλπ.

Τίποτε από όλα αυτά δεν ισχύει. Οι περισσότερες γυναίκες στην εμμηνόπαυση δεν παρουσιάζουν ούτε διαταραχές ούτε προβλήματα. Είναι μια χαρά!

Οι γυναίκες στην εμμηνόπαυση νιώθουν το ίδιο καλά, ίσως και καλύτερα από πριν (διότι πολλές γυναίκες έχουν κουραστεί να έχουν περίοδο). Συνεχίζουν να απολαμβάνουν τα πάντα και να δημιουργούν!

Επειδή δεν υπάρχει περίοδος, βελτιώνεται η αιμοσφαιρίνη και ο αιματοκρίτης και αυξάνεται η φερριτίνη. Επομένως ο οργανισμός οξυγονώνεται καλύτερα. Έτσι έχουν μεγαλύτερες αντοχές και καλύτερη διάθεση. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούν αντισύλληψη. Δεν χρειάζονται πια σερβιέττες, ταμπον κλπ. Μπορεί να γυμνάζεται κανείς και να κολυμπά και να έχει σεξουαλικές επαφές και να πηγαίνει διακοπές όποτε θέλει, χωρίς το φόβο της περιόδου.

Σε κάποιες λίγες γυναίκες η εμμηνόπαυση έρχεται σε πολύ νεαρή ηλικία. Κάτω από τα 40 χρόνια η εμμηνόπαυση θεωρείται παθολογική και ονομάζεται Πρόωρη Εμμηνόπαυση. Σε αυτές τις περιπτώσεις χορηγούμε στην ασθενή τις ορμόνες που της λείπουν (και που θα έπρεπε να έχει στην ηλικία της) δηλαδή οιστρογόνα και προγεστερόνη.

Επίσης σε προχωρημένη ηλικία σε κάποιες ασθενείς η παρατεταμένη έλλειψη οιστρογόνων μπορεί να προκαλέσει ατροφία του κόλπου και δυσκολία στην σεξουαλική επαφή. Αυτό διορθώνεται με απλές οδηγίες και υπόθετα οιστρογόνων.

Γενικά όμως η εμμηνόπαυση είναι μια απόλυτα φυσιολογική κατάσταση. Δεν είναι παθολογική. Δεν χρειάζεται κανενός είδους θεραπείας.

Στην πραγματικότητα, μεγάλο μέρος της «φιλολογίας» (επιστημονικής/λόγιας ή ενημερωτικής/δημώδους), γύρω από την εμμηνόπαυση, είναι εμπορικής εμπνεύσεως και χρηματοδοτήσεως.

Ορμόνες και Εξωσωματική Γονιμοποίηση

Τέλος πολλές ασθενείς με ρωτούν εάν οι ορμόνες που λαμβάνουν κατά την διάρκεια της θεραπείας εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι επικίνδυνες ή εάν έχουν μακροπρόθεσμες παρενέργειες.

Η απάντηση είναι πως όχι!

Οι ορμόνες που χρησιμοποιούμε στην εξωσωματική είναι παρόμοιες με τις φυσικές ορμόνες του οργανισμού μας. Έχουν περίπου την ίδια χημική σύνθεση ορμόνες και την ίδια δράση. Κάποιες από τις ορμόνες που χρησιμοποιούμε στην διάρκεια της εξωσωματικής απλώς υποκαθιστούν τις δικές μας, φυσικές, ορμόνες.

Ακόμη τις ορμόνες της εξωσωματικής τις δίνουμε για μικρό χρονικό διάστημα και ο οργανισμός τις μεταβολίζει /αποβάλλει σχεδόν αμέσως. Μετά από λίγο δεν υπάρχουν πια στο σώμα μας. Όταν όλα πάνε καλά, έχουμε τις φυσιολογικές ορμόνες της εγκυμοσύνης.

Συμπερασματικά, θα ήθελα να πω ότι οι ορμόνες μας είναι «φίλες» μας. Σε όλες τις ηλικίες οι ορμόνες μας μαζί με τα χρωμοσώματα, καθορίζουν την μορφή και την λειτουργία του σώματος μας, την σκέψη μας, την συμπεριφορά μας.

Οι ορμόνες μας είναι τα «εφόδια» που μας δίνει η φύση για να ανταπεξέλθουμε στις διάφορες προκλήσεις και αλλαγές και να ζήσουμε μια δημιουργική ζωή πλούσια σε εμπειρίες, συναισθήματα.