Διατροφή
Απέχουμε από τα ζωικά τρόφιμα και… αυξάνεται το βάρος μας; Κι όμως!
Τι χρειάζεται να προσέξουμε – 5 tips για να απαλλαγούμε από το άγχος της ζυγαριάς
Αποταμίευση - Επένδυση
11.03.2020
Η ψυχολογία της αποταμίευσης
Ενημερωθείτε σχετικά με το θέμα της αποταμίευσης και όλους εκείνους τους παράγοντες που διαμορφώνουν το ύψος της σε μίας χώρα.
Γράφει ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιά
Η εξέλιξη του ποσοστού του ΑΕΠ της Κίνας, της Ε.Ε. και των Η.Π.Α. ως προς το παγκόσμιο ΑΕΠ
👉Διαβάστε περισσότερα για τα αποταμιευτικά και επενδυτικά προγράμματα της INTERAMERICAN
👉Ή πάρτε μία προσφορά από έναν ασφαλιστικό σύμβουλο της INTERAMERICAN
👉Διαβάστε περισσότερα για τα αποταμιευτικά και επενδυτικά προγράμματα της INTERAMERICAN
👉Ή πάρτε μία προσφορά από έναν ασφαλιστικό σύμβουλο της INTERAMERICAN
Ποιοι παράγοντες την διαμορφώνουν και γιατί είναι τόσο δύσκολη στις μέρες μας;
Η υπερχρέωση και η υπερκατανάλωση των χωρών της Δύσης αλλά και οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης, ορατές ακόμα και σήμερα, έχουν οδηγήσει σε στασιμότητα το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Μεγάλο τμήμα των τρεχόντων εισοδημάτων τους διοχετεύεται στην αποπληρωμή παλαιότερων υποχρεώσεων τους. Ταυτόχρονα με την σχετική στασιμότητα των εισοδημάτων της Δύσης, όλη η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ που επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια, προήρχετο από τις μεγάλες δυνάμεις της Ανατολής, όπως η Κίνα και η Ινδία. Αποτέλεσμα, το ΑΕΠ των ΗΠΑ αλλά ιδιαίτερα της ΕΕ να έχει συρρικνωθεί σημαντικά. Αντίθετα η Κίνα, από το 2014, είναι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο σε όρους ΑΕΠ εκφρασμένους σε PPP.
Στο άρθρο αυτό αναλύουμε το θέμα της αποταμίευσης και παρουσιάζουμε όλους εκείνους τους παράγοντες που διαμορφώνουν το ύψος της σε μίας χώρα. 👇
Το πρόβλημα της παγκόσμιας υπερχρέωσης
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του IMF, το τρίτο τρίμηνο του 2018, το συνολικό παγκόσμιο χρέος ανήλθε στα 244 τρέχοντα τρισεκατομμύρια δολάρια, από τα οποία τα 65,2 είναι δημόσιο και τα υπόλοιπα ιδιωτικό. Στο τέλος του 2019 το παγκόσμιο χρέος έφτασε τα 250 τρις δολάρια. Αυτό αποτελεί ιστορικό ρεκόρ. Να σημειωθεί ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ για το 2018 έφτασε τα 85,9 τρέχοντα τρις δολάρια (current US$, πηγή world bank).
Την ίδια στιγμή το συνολικό εθνικό χρέος των ΗΠΑ έφτασε τον Νοέμβριο του 2019 τα 23,08 τρις δολλάρια, έναντι $20 δις στις 31 Δεκεμβρίου του 2018. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ τον Ιούλιο του 2019 εκτιμάται στα $21,34 τρις. Στο τρίτο τρίμηνο του 2019 το συνολικό χρέος των νοικοκυριών έφτασε το ιλιγγιώδες ποσό των $13,95 τρις, περίπου 1 τρις υψηλότερο από την περίοδο της μεγάλης ύφεσης του 2008. Τα στεγαστικά δάνεια αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα των δανείων αυτών και ανέρχονται στα $9,44 τρις. Τα σπουδαστικά/φοιτητικά δάνεια έφτασαν το εξωπραγματικό νούμερο των $1,5 τρις. Το 76.9% των Αμερικανών πολιτών ή 192 εκατομμύρια Αμερικάνοι έχουν μία πιστωτική κάρτα και τα χρήματα που έχουν δανεισθεί μέσω αυτών έχουν ξεπεράσει τα 1.08 τρις δολάρια. Κάθε νοικοκυριό πληρώνει κατά μέσον όρο ετησίως 329 δολάρια μόνο για έξοδα -όχι για τόκους.
Να σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ το μέσο κόστος των πιστωτικών καρτών για το 2019 ήταν κοντά στο 18%! Το 2016 οι μεγάλες τράπεζες στις ΗΠΑ κέρδισαν 33 δις δολάρια μόνο από τα υπόλοιπα των λογαριασμών των πιστωτικών καρτών.
Μερικά ακόμα ανησυχητικά στοιχεία για τα αμερικάνικα νοικοκυριά : το 1/3 των Αμερικανών (το 31%) έχουν λιγότερα από $5000 στην άκρη για την περίοδο της συνταξιοδότησης τους και κοντά στο 40% των πολιτών δεν μπορεί να καλύψει ένα έκτακτο έξοδο μόλις 400 δολαρίων, χωρίς να δανειστεί από κάποιον άλλον ή πουλώντας κάτι.
Στην Ελλάδα των χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων, το δημόσιο χρέος το 2018 αποτελούσε το 181,2% του ΑΕΠ. Σε όρους δολαρίων, το χρέος κάθε πολίτη έφτασε τα 36.868 δολάρια. Το ιδιωτικό χρέος στην χώρα μας έχει μειωθεί το 2018 σε 123,1% του ΑΕΠ από 130,6% το 2017. Το 2012 ο λόγος αυτός ήταν στο ανώτατο ιστορικό υψηλό στο 148,3% σε αντιδιαστολή με το αντίστοιχο ιστορικό χαμηλό που ήταν το 1995 με 49,4%.
Γιατί οι άνθρωποι δεν αποταμιεύουν όταν γνωρίζουμε όλοι ότι το μέλλον είναι αβέβαιο;
Το ερώτημα που είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας και αφορά ολόκληρη την Δυτική κοινωνία, αλλά ιδιαίτερα την Ελλάδα, είναι γιατί έχει γίνει τόσο δύσκολη η αποταμίευση στις μέρες μας; Γιατί οι πολίτες δεν προστατεύουν τον εαυτό τους και την οικογένεια τους από τις αβεβαιότητες και τα αρνητικά ξαφνικά γεγονότα που είναι κομμάτι της ζωής;
Το ερώτημα αποκτά ακόμα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού έρχεται σε αντίθεση με την παραδοσιακή άποψη του Keynes. Ο Keynes ισχυριζόταν ότι τα άτομα εφ όσον κάλυπταν τις βασικές τους ανάγκες, στην συνέχεια θα έπρεπε να διοχετεύσουν ένα μεγαλύτερο τμήμα των εισοδημάτων τους στην αποταμίευση προστατεύοντας τους εαυτούς τους, απέναντι σε απρόβλεπτες και δυσάρεστες καταστάσεις. Με πιο επιστημονικούς όρους η αύξηση των εισοδημάτων θα οδηγήσει σε αύξηση της οριακής τους ροπής προς αποταμίευση.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για τα άτομα που ξεκινούν την επαγγελματική τους καριέρα υπάρχουν πολλές και σοβαρές δικαιολογίες για να μην αποταμιεύουν όπως :
- Οι χαμηλοί μισθοί
- Η επί χρόνια αναβαλλόμενη κατανάλωση
- Το υψηλό κόστος ζωής
- Τα πιθανά παρελθόντα φοιτητικά δάνεια κλπ
Όμως παρατηρούμε ότι σε μια σειρά από χώρες ενώ ανεβαίνει το ΑΕΠ και τα εισοδήματα των πολιτών τους, αυτοί αυξάνουν την κατανάλωσή τους και όχι την αποταμίευσή τους. Ποιες όμως είναι οι πραγματικές αιτίες που στην σημερινή εποχή οι πολίτες της Δύσης δεν αποταμιεύουν;
👉Διαβάστε περισσότερα για τα αποταμιευτικά και επενδυτικά προγράμματα της INTERAMERICAN
👉Ή πάρτε μία προσφορά από έναν ασφαλιστικό σύμβουλο της INTERAMERICAN
Μακροοικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν το ύψος της αποταμίευσης μίας χώρας
Η εγχώρια και η διεθνής πολιτική και οικονομική πραγματικότητα (πολιτική-οικονομική-κοινωνική αβεβαιότητα), το μέγεθος του εισοδήματος των πολιτών και το ύψος των επιτοκίων αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν το ύψος και το μέγεθος της αποταμίευσης.
Τα τελευταία χρόνια για παράδειγμα τα επιτόκια καταθέσεων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, είναι χαμηλά – σχεδόν μηδενικά. Το γεγονός αυτό δημιουργεί ένα αντικίνητρο για αποταμίευση, αλλά σίγουρα αυτό δεν μπορεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης των χωρών της Δύσης, αφού η ίδια συμπεριφορά είχε παρατηρηθεί και σε άλλες περιόδους που τα επιτόκια ήταν υψηλά!
Σύμφωνα με τον Dr. Peter Collett υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η χρηματοοικονομική συμπεριφορά των πολιτών συνδέεται με την ατομική τους ψυχολογία και την ιστορική και πολιτιστική τους παράδοση.
Για παράδειγμα σε χώρες όπως το Βιετνάμ, η Ινδία και η Κίνα, η αποταμίευση αποτελεί μέρος της καθημερινότητας τους. Σε αντίθεση με χώρες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και τα τελευταία χρόνια η Ιαπωνία, η φιλοσοφία δεν είναι να έχουμε λεφτά στην άκρη για τις δύσκολες ημέρες, αλλά να τα καταναλώσουμε όλα και μάλιστα δανειζόμενοι.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό της αποταμίευσης ως προς το ΑΕΠ ανέρχεται στην Κίνα στο εντυπωσιακό ποσοστό του 46%, ενώ στις ΗΠΑ μόλις στο 15%! (πηγή, World Bank, 2018).
Συμπεριφορικοί λόγοι που επηρεάζουν το ύψος της αποταμίευσης.
Εάν ρωτήσουμε τους πολίτες γιατί δεν αποταμιεύουν η συνηθισμένη απάντηση θα είναι γιατί δεν έχουν χρήματα, αφού οι υποχρεώσεις τους είναι μεγάλες και οι τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών ακριβές με αποτέλεσμα να μην « βγαίνουν ».
Σύμφωνα με τις έρευνες του Dr Peter Collect και των συνεργατών του, η δικαιολογία ότι δεν έχουν τα χρήματα για να αποταμιεύσουν έχει αποδομηθεί και δεν ισχύει. Ο λόγος είναι ότι η πλειοψηφία των πολιτών περιμένουν να αποταμιεύσουν αφού δαπανήσουν πρώτα τα χρήματά τους σε έξοδα που έχουν οι ίδιοι δημιουργήσει και απορρέουν από ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής που έχουν ήδη διαμορφώσει!
Η σωστή προσέγγιση θα ήταν πρώτα να αποταμιεύσουν έστω ένα μικρό ποσοστό του εισοδήματος τους (οι ειδικοί προτείνουν 5-10%) και μετά να καταναλώνουν, περιορίζοντας την κατανάλωση και όχι την αποταμίευσή τους.
Πάντως ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το εύρημα, ότι σπάνια οι λόγοι είναι οικονομικοί και φαίνεται ότι είναι κυρίως συμπεριφορικοί / ψυχολογικοί. Ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι δεν αποταμιεύουν είναι ότι είναι προσκολλημένοι στην «ψευδαίσθηση» ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν ανεξάρτητα από την προσπάθεια τους, ότι θα είναι τυχεροί και οι ότι χρηματοοικονομικές ανησυχίες τους θα εξαφανισθούν ως δια μαγείας. Το σφάλμα αυτό ονομάζεται στην διεθνή βιβλιογραφία “λανθασμένη αισιοδοξία (false optimism)”. Στην ουσία τα άτομα αυτά αρνούνται να αναλάβουν τις ευθύνες τους για το μέλλον τους συμπεριφερόμενοι σαν παιδιά – σκεπτόμενοι ότι κάποιοι άλλοι θα τα τακτοποιήσουν όλα!
Άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν το ύψος της αποταμίευσης είναι η παρορμητικότητα (impulsivity), η αυτοπειθαρχία και η υπομονή. Ο καθηγητής συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής στο φημισμένο Πανεπισυήμιο UCLA, Shlomo Benartzi αναδεικνύει ένα άλλο συμπεριφορικό σφάλμα που είναι η αδυναμία των ατόμων «να δουν» τον μελλοντικό τους εαυτό.
Το σφάλμα αυτό έχει ήδη εντοπιστεί στο βιβλίο του “Save more for tomorrow!”.
Behavioral time machine
Το Behavioral time machine βοηθά τα άτομα να φανταστούν τον εαυτό τους στο μέλλον, παρουσιάζοντας μια οπτικοποιημένη εικόνα του μελλοντικού εαυτού τους. Η υπερβολική κατανάλωση του σήμερα δημιουργεί πρόσκαιρη χαρά, αλλά αβέβαιο μέλλον. Αντίθετα η συνετή αποταμίευση σήμερα δημιουργεί πρόσκαιρη δυσαρέσκεια αλλά μελλοντική ασφάλεια και ικανοποίηση και οδηγεί σε ένα καλύτερο μέλλον.
Βιολογικοί-γενετικοί λόγοι
Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Greighton Ted Klentz δίνει μια άλλη συμπληρωματική ερμηνεία για την αποταμίευση η οποία στηρίζεται σε γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες. Ισχυρίζεται ότι ο λόγος που οι άνθρωποι αδυνατούν να αποταμιεύσουν ανάγεται ιστορικά στην εποχή που οι άνθρωποι ζούσαν σε φυλές, οι οποίες λειτουργούσαν με την μορφή κοινοβίου, οπότε η συσσώρευση πλούτου εθεωρείτο ως μια εγωιστική ενέργεια ενάντια στους υπόλοιπους και θα είχε σαν αποτέλεσμα την εκδίωξη του από την φυλή.
Ταυτόχρονα τις περιόδους αυτές η αδυναμία διατήρησης της τροφής λόγω έλλειψης κατάλληλων μέσων συντήρησής τους, απαιτούσε άμεση κατανάλωση, αφού υπήρχε η πιθανότητα όποιος την καταναλώσει μετά από ημέρες να αρρωστήσει ή και να πεθάνει. Ο καθηγητής Ted Klentz υποστηρίζει ότι τα στοιχεία αυτά συνηγορούν στο γεγονός, ότι η αποταμίευση σαν ενέργεια δεν έχει περάσει στο DNA του ανθρώπου.
Μόλις πριν 100 ακόμα χρόνια οι άνθρωποι ζούσαν κάτω από την ίδια στέγη και μοιράζονταν την ίδια τροφή. Επιπρόσθετα επειδή ο μέσος όρος της ζωής του ανθρώπου ήταν τότε μόλις 40 ετών καταλαβαίνουμε ότι δεν υπήρχε ιδιαίτερος λόγος ανησυχίας για την διαχρονική συσσώρευση πλούτου.
Ολοκληρώνοντας την ανάλυση ο Καθηγητής επισημαίνει ότι σύμφωνα με τις μελέτες του μόνον το 14-17% του πληθυσμού είναι αποταμιευτές από την φύση τους (savers).
4 βήματα για την καλλιέργεια της συνήθειας της αποταμίευσης
- Βάλτε έναν σκοπό, την δημιουργία για παράδειγμα ενός κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης (emergency fund).
- Προσπαθείστε να αποταμιεύετε κάθε μέρα ένα μικρό φαινομενικά ποσό για παράδειγμα ένα ή δύο ευρώ.
- Κάντε τις αποταμιεύσεις σας να φαίνονται και να έχουν αξία! Για παράδειγμα μειώστε το χρέος σας από τις πιστωτικές σας κάρτες.
- Ανεξάρτητα από το εισόδημα σας φροντίστε να ξοδεύετε πάντα λιγότερα από όσα βγάζετε.
👉Διαβάστε περισσότερα για τα αποταμιευτικά και επενδυτικά προγράμματα της INTERAMERICAN
👉Ή πάρτε μία προσφορά από έναν ασφαλιστικό σύμβουλο της INTERAMERICAN
Συμπεράσματα 💰
Η αποταμίευση στις μέρες μας είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση αφού μια σειρά από μακροοικονομικούς, πολιτιστικούς, συμπεριφορικούς και βιολογικούς παράγοντες επηρεάζουν αρνητικά τους πολίτες παρασύροντας τους στην υπερβολική κατανάλωση.Ο υπερκαταναλωτισμός της δύσης και η ψευδαίσθηση ότι όσο περισσότερο καταναλώνουμε τόσο πιο ευτυχισμένοι είμαστε, τα καταναλωτικά πρότυπα τα οποία έχουν ήδη διαμορφωθεί και είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν, η υπερχρέωση των νοικοκυριών και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτές, τα χαμηλά επιτόκια τα οποία λειτουργούν ως αντικίνητρο για τις αποταμιεύσεις των πολιτών, η άγνοια αλλά και το σφάλμα αισιοδοξίας διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό μείγμα ενάντια στην αποταμίευση.
Στα προηγούμενα πρέπει να προσθέσουμε την ευκολία της κατανάλωσης της οποίας τα αποτελέσματα φαίνονται άμεσα στον εγκέφαλο σε σχέση με τα αντίστοιχα της αποταμίευσης – επένδυσης που θα φανούν μετά από καιρό και ίσως μετά από χρόνια.
Ολοκληρώνοντας η αποταμίευση απαιτεί πειθαρχία, αυτοέλεγχο, υπομονή και συνειδητότητα τόσο για τον εαυτό μας, όσο και για τους γύρω μας. Αντίθετα η υπερχρέωση είναι μια παρορμητική πράξη που δείχνει εγωισμό, άγνοια κινδύνου και εν πολλοίς ανευθυνότητα όχι μόνο ως προς τον εαυτό μας αλλά και τα άλλα μέλη της οικογένειας μας.
Σε επίπεδο γενεών η υπερχρέωση αποτελεί μια άδικη και ανεύθυνη ενέργεια, μια μεταφορά των υποχρεώσεων στις επόμενες γενεές για τα δανεικά χρήματα που κατανάλωσαν οι τρέχουσες γενεές τώρα.
Οι υπεύθυνοι χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι μπορούν με συγκεκριμένα παραδείγματα να αναδείξουν τις αρετές της αποταμίευσης (ασφάλεια, προστασία, αξιοπιστία, αξιοποίηση ευκαιριών σε περιόδους κρίσης) και τα δεινά του υπερδανεισμού.
Η αλλαγή του τρόπου ζωής, η περικοπή άσκοπων δαπανών όπως τσιγάρα, καφές, έτοιμο φαγητό, τζόγος και η αντικατάσταση τους με υγιεινές συνήθειες όσο και αν φαίνονται κοινότοπες θα οδηγήσουν στην άμεση μείωση του χρέους, στην αύξηση του αισθήματος της ασφάλειας, στην μείωση του χρηματοοικονομικού άγχους και την θεμελίωση της ευημερίας μας.
Παράλληλα οι κυβερνήσεις χρησιμοποιώντας μια πολιτική ενισχυμένων κινήτρων θα μπορούσαν να επηρεάσουν την συμπεριφορά των πολιτών μέσω συγκεκριμένων φορολογικών κινήτρων.
Πάνω από όλα όμως η εκπαίδευση από τις μικρές ηλικίες δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες γνώσης και συνειδητότητας για την προστασία των πολιτών από αναπάντεχα γεγονότα και την ανάληψη των ατομικών τους ευθυνών.
