Έφηβοι και νέοι την εποχή του COVID-19

Μετράμε πλέον σχεδόν δύο χρόνια από τη στιγμή που βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την πανδημία του κορωνοϊού, η οποία μετέβαλλε κάπως απότομα την καθημερινότητα όλων μας και διατάραξε τις υπάρχουσες κοινωνικές σταθερές. Οι σημερινοί έφηβοι και νέοι, όντας σε μία αρκετά σημαντική και εύθραυστη ηλικία, φάνηκαν ιδιαίτερα ευάλωτοι όχι μόνο απέναντι στον ίδιο τον ιό αλλά και στις ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της πανδημίας. Το κλείσιμο του σχολείου και του πανεπιστημίου, η μεταφορά της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, η απώλεια της δια ζώσης επαφής με φίλους και συνομήλικους, η απώλεια εργασίας και η αίσθηση ανασφάλειας για την επαγγελματική αποκατάσταση, η παρατεταμένη παραμονή στο σπίτι και η ύπαρξη μιας γενικότερης κατάστασης κρίσης επέφεραν μεταξύ άλλων συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης, μοναξιάς και ανασφάλειας για το μέλλον. Το κινητό αποτελεί πλέον για πολλούς εφήβους και νέους κυριολεκτικά «προέκταση του χεριού τους», με τις σχέσεις να δομούνται σε ένα ψηφιακό περιβάλλον και την ταυτότητα να χτίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η εφηβεία και η πρώτη νεαρή ηλικία (18-25 ετών) περιλαμβάνουν σημαντικά και πολλαπλά ορόσημα, όπως είναι η δημιουργία φιλικών και ρομαντικών σχέσεων, η σχολική αποφοίτηση, οι εισαγωγικές εξετάσεις, η μετάβαση στη φοιτητική ζωή ή η απόκτηση δουλειάς. Πιο συγκεκριμένα, η εφηβεία, ως αναπτυξιακό στάδιο, αποτελεί την εποχή κατά την οποία τα παιδιά προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν από τους γονείς, να κοινωνικοποιηθούν με συνομηλίκους και να διαμορφώσουν την ταυτότητά τους. Γενικότερα, είναι η περίοδος μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Παράλληλα, τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής μετά την εφηβεία, ή αλλιώς η αναδυόμενη ενηλικίωση, συνδέονται με σημαντικές αλλαγές, όπως την ολοκλήρωση των σπουδώνκαι την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας. Οι διαδικασίες αυτές κατά την περίοδο της πανδημίας δεν σταμάτησαν πλήρως. Ωστόσο, ανατράπηκαν και επαναπροσδιορίστηκαν, γεγονός που έχει σημαντικό αντίκτυπο σε επίπεδο ψυχικής υγείας.

Πιο συγκεκριμένα, η ψυχική υγεία των νέων επιβαρύνθηκε σημαντικά την περίοδο της πανδημίας. Σε πολλές χώρες, η συχνότητα εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας σε νέους ηλικίας 15-24 ετών φαίνεται να διπλασιάστηκε. Οι περισσότεροι έφηβοι και νέοι παρουσίαζαν σημάδια άγχους, κατάθλιψης, στρες και απαισιοδοξίας. Σε σχετική έρευνα στην Ελλάδα, οι περισσότεροι από τους νέους συμμετέχοντες έβλεπαν την κατάσταση αρκετά αρνητικά. Διεθνή δεδομένα δείχνουν επίσης ότι οι νέοι ήρθαν ιδιαιτέρως αντιμέτωποι με τη μοναξιά κατά την περίοδο της πανδημίας. Χρειάζεται να σημειωθεί ότι ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία είναι πιο έντονος για εφήβους και νέους με προϋπάρχουσες συναισθηματικές δυσκολίες, ή δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση, όπως και για παιδιά από οικογένειες με οικονομικές δυσκολίες.

Η πανδημία, αλλά και τα αλλεπάλληλα lockdown, επηρέασαν σημαντικά τις οικογένειες και τις σχέσεις των μελών μεταξύ τους, τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Η εμφάνιση της πανδημίας και οι αλλαγές που επέφερε ωφέλησαν τις σχέσεις των μελών σε ορισμένες οικογένειες, ενισχύοντας το δέσιμο μεταξύ γονέων και παιδιών και μειώνοντας τις συγκρούσεις. Για πολλές οικογένειες ο αυξημένος χρόνος που πέρασαν μαζί ήταν ποιοτικός, καθώς έδωσε τη δυνατότητα για ευχάριστες και δημιουργικές δραστηριότητες και εποικοδομητική επικοινωνία. Σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι πολλοί έφηβοι και νέοι έγιναν λιγότερο ευερέθιστοι στην καθημερινότητα, καθώς μειώθηκαν πολλοί από τους παράγοντες που τους προκαλούσαν στρες.

Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις οι εντάσεις και συγκρούσεις στο οικογενειακό πλαίσιο ήταν αναπόφευκτες, ως αποτέλεσμα του παρατεταμένου εγκλεισμού. Η προσαρμογή των οικογενειών στις συνθήκες της πανδημίας διέφερε σημαντικά ανάλογα και με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Για παράδειγμα, η συμβίωση μιας οικογένειας σε ένα μικρό σπίτι με λίγα δωμάτια μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερες εντάσεις και πίεση σε σχέση με μια οικογένεια, όπου ο καθένας διαθέτει τον προσωπικό του χώρο και μπορεί να απομονωθεί. Στο πλαίσιο αυτό, οι γονείς αντιμετώπισαν πολλαπλούς στρεσογόνους παράγοντες, όπως είναι οι οικονομικές ανησυχίες, η αντιμετώπιση και ανατροφή των παιδιών σε αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση, η διατήρηση της υγείας όλων των μελών της οικογένειας, οι εργασιακές και εκπαιδευτικές μεταβολές. Όλες αυτές οι αλλαγές είχαν ως αποτέλεσμα έντονα συναισθήματα άγχους και αύξησαν τις συγκρούσεις, ιδιαίτερα στις σχέσεις μητέρας-παιδιού.

Παράλληλα και λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης, οι γονείς φαίνεται να έγιναν λιγότερο ενθαρρυντικοί αναφορικά με την ενίσχυση της αυτονομίας, ιδιαίτερα κατά τους πρώτους μήνες του lockdown, και περιόρισαν τις συναναστροφές των εφήβων με συνομηλίκους. Ιδιαίτερα στην αρχή, πολλοί ήταν οι έφηβοι που αναγνώρισαν την αναγκαιότητα αυτού του περιορισμού και μείωσαν τις δια ζώσης επαφές τους. Ως εκ τούτου, οι έφηβοι πέρασαν πολύ περισσότερο χρόνο με τους γονείς τους και λιγότερο χρόνο με τους φίλους τους. Για την κοινωνικοποίησή τους βέβαια σημαντικό ρόλο έπαιξε το διαδίκτυο και η χρήση των social media, τα οποία αντιστάθμισαν τη φυσική επαφή με φίλους και συνομηλίκους μειώνοντας το αίσθημα μοναξιάς των εφήβων.

Επιπλέον, το κλείσιμο των σχολείων και των πανεπιστημίων φαίνεται να επηρέασε την πλειονότητα του μαθητικού και φοιτητικού πληθυσμού. Μην ξεχνάμε, ότι το σχολείο δεν αποτελεί απλά ένα χώρο εκπαίδευσης και ανάπτυξης ακαδημαϊκών δεξιοτήτων· παρέχει σημαντικούς προστατευτικούς παράγοντες για την ψυχική υγεία, όπως είναι η κοινωνική επαφή, η φυσική δραστηριότητα, η κοινωνικοποίηση, η κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη και η αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα. Παρότι οι έφηβοι και οι νέοι είχαν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την επαφή με τους συνομηλίκους τους, οι σχέσεις μεταφέρθηκαν σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, το οποίο δύσκολα μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη επαφή. Ακόμα, εξωσχολικές ή ομαδικές δραστηριότητες, που παρέχουν ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση, εκτόνωση και έκφραση, χάθηκαν ή δεν μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που δημιούργησε επιπλέον ψυχολογικό βάρος και πίεση.

Ο περιορισμός της φοιτητικής ζωής λόγω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αποτέλεσε έναν ακόμη επιβαρυντικό παράγοντα για την ψυχική υγεία των νέων. Το επίπεδο σπουδών ενδεχομένως υποβαθμίστηκε. Για πολλούς φοιτητές, ιδιαίτερα για τους πρωτοετείς, τα μαθήματα μετατράπηκαν σε μια απρόσωπη διαδικασία χωρίς πραγματική και ουσιαστική επαφή με τους καθηγητές και τους συμφοιτητές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια κινήτρου για παρακολούθηση, συμμετοχή και συστηματική ενασχόληση με μαθήματα. Παρότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω του διαδικτύου φάνηκε να αύξησε τον αριθμό των συμμετεχόντων στα πανεπιστημιακά μαθήματα, δεν είναι σίγουρο ότι αυτό αντανακλά πλήρως την ουσιαστική συμμετοχή των φοιτητών. Επιπλέον, η φοιτητική ζωή κατά την περίοδο της πανδημίας συνδυάστηκε με απουσία ευκαιριών για διασκέδαση, ψυχαγωγία και κοινωνική ζωή, δημιουργώντας περαιτέρω ψυχικές και συναισθηματικές δυσκολίες στους νέους.

Ως συνέπεια των παραπάνω, τα όνειρα και τα σχέδια για το μέλλον περιορίστηκαν σημαντικά, γεγονός που προκάλεσε συναισθήματα ανασφάλειας και ανησυχίας. Πολλοί ήταν εκείνοι που δυσκολεύτηκαν να οργανώσουν τα επόμενα βήματά τους, καθώς η ανασφάλειά τους για το πως θα μεταβληθούν τα επιδημιολογικά δεδομένα και οι περιορισμοί αποτέλεσαν ανασταλτικούς παράγοντες. Για πολλούς νέους η περίοδος αυτή έμοιαζε σαν να βρίσκονται «σε αναμονή» ή να είναι «κολλημένοι».

Το αίσθημα αβεβαιότητας επεκτάθηκε κυρίως στον τομέα της εργασιακής απασχόλησης. Πολλοί νέοι, φοιτητές και σπουδαστές που καλύπτουν μόνοι τους τα έξοδα τους απασχολούνται στον κλάδο της εστίασης και του τουρισμού, εργασίες που «πάγωσαν» για μεγάλα χρονικά διαστήματα κατά την περίοδο της πανδημίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, πολλοί ήταν αυτοί που βίωσαν δυσκολίες στην αναζήτηση μιας νέας εργασίας ή ήρθαν αντιμέτωποι με την απώλεια ή την αναστολή της εργασίας τους και την ανεργία. Παράλληλα, ευκαιρίες πρακτικής άσκησης διακόπηκαν ή ακυρώθηκαν, επηρεάζοντας ουσιαστικά και την πανεπιστημιακή/σπουδαστική πορεία των νέων. Σκέψεις για μετανάστευση για εργασιακούς ή ακαδημαϊκούς λόγους περιορίστηκαν σε σημαντικό βαθμό λόγω της πανδημίας, ενώ ανταλλαγές φοιτητών αναστάλθηκαν. Οι δυσκολίες αυτές ενέτειναν την οικονομική ανασφάλεια και δημιούργησαν συναισθήματα ανησυχίας και άγχους για το πως θα διαμορφωθεί η ζωή τους από εδώ και πέρα με βάση τα οικονομικά δεδομένα. Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας, ότι οι γενιές της πανδημίας είναι ταυτόχρονα και γενιές της οικονομικής κρίσης, γεγονός που δημιουργεί πολλαπλάσια ψυχική επιβάρυνση. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι παρά τη γενικότερη ανασφάλεια, για κάποιους η περίοδος της πανδημίας και του lockdown αποδείχθηκε ιδιαίτερα ωφέλιμη, καθώς είχαν περισσότερο χρόνο να σκεφτούν, να σχεδιάσουν και να προγραμματίσουν μελλοντικούς στόχους και όνειρα.

Αναγνωρίζουμε και αποδεχόμαστε τα συναισθήματα φόβου και στρες: Είναι φυσιολογικό οι έφηβοι και οι νέοι να αισθάνονται έντονα συναισθήματα φόβου, ανησυχίας, στρες και θυμού. Πολλοί μπορεί να φοβούνται τόσο για τη δική τους υγεία, όσο και των αγαπημένων τους. Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, στο πρόγραμμα ύπνου ή στη συγκέντρωση μπορεί να υποδεικνύουν την ύπαρξη στρες. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα του παιδιού μας, καθώς αυτό μπορεί να συμβάλλει θετικά στην υγιή αντιμετώπισή τους. Δείχνουμε κατανόηση και ενσυναίσθηση, προτρέποντας έτσι τους εφήβους και τους νέους να μην ντρέπονται και να μοιραστούν όλα εκείνα τα συναισθήματα που έχει γεννήσει η πανδημία. Συζητάμε μαζί τους και τους επισημαίνουμε ότι στη χώρα μας, σε αντίθεσή με άλλες χώρες  έχουμε την τύχη να έχουμε στη διάθεσή μας εμβόλια κατά της COVID-19 καθώς και ένα σύστημα υγείας επαρκές σε σημαντικό βαθμό για την αντιμετώπισης την κατάστασης. Επιπλέον, τους δίνουμε χώρο να μείνουν μόνοι τους σε περίπτωση που το επιθυμούν, παρέχοντας ευκαιρίες για αυτονομία.

Παροτρύνουμε τη διατήρηση των κοινωνικών επαφών: Τόσο οι έφηβοι όσο και οι νέοι έχουν έντονη ανάγκη κοινωνικοποίησης και οι σχέσεις με τους συνομηλίκους είναι ιδιαίτερα σημαντικές αυτήν την περίοδο. Κατά τη διάρκεια των lockdown περιορίστηκαν σημαντικά οι κοινωνικές επαφές των εφήβων και των νέων, ειδικότερα για όσους νέους έμεναν μόνοι τους. Αυτή τη στιγμή θα λέγαμε ότι οι έφηβοι και οι νέοι ίσως να βρίσκονται σε δύο ταχύτητες· από τη μία κάποιοι εξακολουθούν να βιώνουν το άγχος και τον φόβο της μόλυνσης, και αποφεύγουν πολύ στενές επαφές, αντιμετωπίζοντας ενδεχομένως κάποιες δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση. Από την άλλη, κάποιοι έφηβοι και νέοι έχουν επιστρέψει πλήρως στην καθημερινότητα, ξεχνώντας ενδεχομένως ότι η πανδημία εξακολουθεί να εξελίσσεται. Ως γονείς είναι σημαντικό να μιλήσουμε αρχικά με τα παιδιά μας και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τα συναισθήματα που βιώνουν, όποια και αν είναι αυτά, αλλά και την ανάγκη τους για κοινωνικοποίηση, αποφεύγοντας εντάσεις και συγκρούσεις. Έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι είναι σημαντικό οι έφηβοι και οι νέοι να συμμετέχουν οι ίδιοι στις αποφάσεις για τα μέτρα ή/και τους περιορισμούς αναφορικά με το ποια άτομα θα δουν και ποια θα αποφύγουν. Ενθαρρύνουμε τις κοινωνικές επαφές με φίλους και συνομήλικους, υπενθυμίζοντάς τους πάντα τα μέτρα που χρειάζεται να τηρούν, ακόμα και στην περίπτωση που έχουν εμβολιαστεί. Όσον αφορά σε συγγενείς που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, φροντίζουμε να διατηρούμε αποστάσεις, δίνοντας ωστόσο ευκαιρίες επικοινωνίας, είτε μέσω τηλεφώνου είτε μέσω βίντεο κλήσης για τη διατήρηση των σχέσεων αλλά και την αίσθηση της ασφάλειας και της «κανονικότητας» που προσφέρει η συχνή επαφή με αγαπημένα άτομα.

Ενθαρρύνουμε υγιεινές συνήθειες: Παροτρύνουμε τα παιδιά να ασκούνται συστηματικά, να τρέφονται υγιεινά, να διατηρούν τους κοινωνικούς δεσμούς με φίλους και να ασχολούνται με κάποιο χόμπι που τους προσφέρει χαρά. Παράλληλα, διασφαλίζουμε ότι γνωρίζουν και εφαρμόζουν τους βασικούς κανόνες υγιεινής, π.χ. τακτικό πλύσιμο χεριών για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα, χρήση μάσκας, πραγματοποίηση self-test. H αίσθηση μιας «υγιούς» ρουτίνας (π.χ. να ξυπνούν την ίδια ώρα, να τρώνε την ίδια ώρα να κάνουν το χόμπι τους μια συγκεκριμένη ώρα) και τα οφέλη αυτών των συνηθειών θα βελτιώσουν σημαντικά τα αισθήματα άγχους και την ανησυχία των νέων.

Συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να εμβολιαστούν: O εμβολιασμός κατά της COVID-19 συστήνεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών ήδη από την ηλικία των 12 ετών και άνω. Παράλληλα, αποτελεί βασική στρατηγική για την αντιμετώπιση του ιού, και μπορεί να βοηθήσει το παιδί, ακόμα και αν κολλήσει, να μην αρρωστήσει σοβαρά. Επιπλέον, μπορεί να μειώσει συναισθήματα άγχους και φόβου απέναντι στον ιό. Στο πλαίσιο αυτό το παιδί μπορεί απολαμβάνει τις κοινωνικές του συναναστροφές και τις δραστηριότητες του με μεγαλύτερη ξεγνοιασιά, κρατώντας βέβαια πάντα στο μυαλό μας ότι παρά το εμβόλιο παραμένουμε εκτεθειμένοι στον ιό και χρειάζεται να τηρούμε τα μέτρα.  Συζητάμε με τα παιδιά μας σχετικά με τους εμβολιασμούς και τα συμβουλεύουμε να εμβολιαστούν, αναγνωρίζοντας τον φόβο και το άγχος που μπορεί να βιώνουν. Τους υπενθυμίζουμε τα εμβόλια που έχουν ήδη κάνει από μωρά και πόσες σοβαρές ασθένειες έχουν αποφύγει με αυτό τον τρόπο και είμαστε δίπλα τους σε όλη την περίοδο μέχρι την ολοκλήρωση του εμβολιασμού τους. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι δεν αρκεί απλά να συμβουλεύσουμε το παιδί μας να εμβολιαστεί αλλά θα πρέπει να δώσουμε και το καλό παράδειγμα, ξεκινώντας από εμάς τους ίδιους. Στο πλαίσιο αυτό χρειάζεται και εμείς ως γονείς να είμαστε απαλλαγμένοι από μύθους και λανθασμένες πληροφορίες γύρω από τα εμβόλια και φροντίζουμε να εμβολιαστούμε, σε περίπτωση που δεν το έχουμε κάνει.

Φιλτράρουμε τις πληροφορίες αναφορικά με την πανδημία και τους εμβολιασμούς: Όπως έχει διαπιστωθεί, υπάρχει πληθώρα λανθασμένων ή παραπλανητικών πληροφοριών αναφορικά με την πανδημία, αλλά και με τον εμβολιασμό. Δυστυχώς, πολλοί είναι οι έφηβοι ή οι νέοι που βρίσκονται εκτεθειμένοι σε πηγές παραπληροφόρησης, ειδικά μέσω των social media. Ως γονείς μπορούμε να συμβάλλουμε σημαντικά στην αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών. Χρειάζεται να γνωρίζουμε ποιες είναι οι πληροφορίες που τα παιδιά μας  λαμβάνουν και από που τις αντλούν, με στόχο την καλύτερη διαχείριση αυτών των πηγών ενημέρωσης και την αποφυγή διάδοσης ψευδών πληροφοριών για τον ιό. Μπορούμε να ξεκινήσουμε με μία ενημερωτική συζήτηση, όπου οι νέοι θα έχουν το χώρο να μοιραστούν τις γνώσεις, τους προβληματισμούς και τις παρανοήσεις που μπορεί να έχουν σχετικά με την πανδημία και τους εμβολιασμούς. Φροντίζουμε σε αυτό το πλαίσιο να μοιραστούμε μαζί τους έγκυρα δεδομένα.

Ενημερωνόμαστε από έγκυρες πηγές: Κι εμείς ως γονείς χρειάζεται να αναγνωρίζουμε τα όρια των γνώσεων μας και να ζητούμε τη γνώμη και τη συμβουλή ειδικών. Η συμβουλή των ειδικών είναι σημαντική τόσο για να ενημερωθούμε οι ίδιοι έγκυρα, όσο και για να μπορέσουμε να μεταφέρουμε τις γνώσεις αυτές κατάλληλα και στα παιδιά μας. Απομυθοποιώντας λανθασμένες απόψεις και θεωρίες σχετικά με την κατάσταση, μπορούμε να απαλλάξουμε τους νέους από πιθανό άγχος, καχυποψία και φόβο που είναι εύλογο να αισθάνονται.

Μοιραζόμαστε πληροφορίες κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού/νέου: Οι έφηβοι και οι νέοι είναι σε θέση να αντιληφθούν τα γεγονότα και την πραγματικότητα περισσότερο ως νεαροί ενήλικες και λιγότερο ως παιδιά. Καμιά φορά ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας μεγαλώνουν και ότι μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι ρόλοι και οι σχέσεις αλλάζουν. Ενδέχεται, επομένως, να έχουν γενικότερες ανησυχίες γύρω από τον ιό που να αφορούν τις οικονομικές, πολιτικές ή και κοινωνικές διαστάσεις της πανδημίας. Προσπαθούμε να κάνουμε μια ειλικρινή συζήτηση μαζί τους, δίνοντας χώρο να εκφράσουν τις ερωτήσεις τους και τις σκέψεις τους, χωρίς να επιβάλλουμε τη δική μας άποψη. Το πλαίσιο αυτό μπορεί να παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες για ανάπτυξη κριτικής σκέψης, απαραίτητη για να είναι σε θέση και οι ίδιοι να φιλτράρουν τις πληροφορίες που δέχονται.

Υποστηρίζουμε τα παιδιά μας κατά την επιστροφή στις προηγούμενες υποχρεώσεις: Μιας και η επιστροφή στις σχολικές, φοιτητικές ή και επαγγελματικές υποχρεώσεις είναι γεγονός, οι έφηβοι και οι νέοι μπορεί να αισθάνονται αμηχανία για την επιστροφή τους ή και φόβο για πιθανή νόσηση και διασπορά του ιού. Βρισκόμαστε στο πλευρό τους κατά την επιστροφή στις καθημερινές δραστηριότητες και υποχρεώσεις. Φροντίζουμε να υπενθυμίσουμε τους βασικούς κανόνες ατομικής προστασίας, ώστε οι νέοι να προστατεύονται, να προστατεύουν τους γύρω τους, αλλά και να αισθάνονται όσο το δυνατόν λιγότερο φόβο και άγχος για τη διασπορά του ιού. Επιπλέον, ως γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε τη σταδιακή επαναπροσαρμογή των νέων στις υποχρεώσεις της καθημερινότητας, παραμένοντας διαθέσιμοι για ανοιχτή επικοινωνία, προσφέροντας ευκαιρίες για ποιοτική συναναστροφή των μελών της οικογένειας, παρέχοντας τη βοήθειά μας όποτε είναι απαραίτητο και παραμένοντας οι ίδιοι ψύχραιμοι.

Αναγνωρίζουμε τα δικά μας συναισθήματα γύρω από την πανδημία: Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η κατάσταση της πανδημίας ήταν μία νέα συνθήκη για όλους, ανατρέποντας σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας. Είναι πιθανό και σε εμάς τους ίδιους να άφησε κάποιο σημάδι όλη η νέα πραγματικότητα. Ενδεχομένως και εμείς να έχουμε εσωτερικεύσει τη γενικότερη κατάσταση κρίσης και να βιώνουμε συναισθήματα φόβου, άγχους, θυμού, θλίψης. Παράλληλα, η επιστροφή στην “κανονικότητα” μπορεί να μας δημιουργεί ένα άγχος τόσο για τα παιδιά μας όσο και για εμάς. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τις ανησυχίες με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι και να φροντίζουμε και τη δική μας ψυχική υγεία, πέρα από των παιδιών μας. Παράλληλα, δεν ξεχνάμε ότι η οικογένεια λειτουργεί ως ένα γενικότερο σύστημα σχέσεων και αλληλοεπιδράσεων, όπου ακόμα τα δικά μας συναισθήματα ως γονείς μπορεί να επηρεάσουν, όχι μόνο αρνητικά αλλά και θετικά, την ψυχική υγεία των παιδιών μας. Είναι απόλυτα κατανοητό, οι έφηβοι και οι νέοι να βιώνουν συναισθήματα ανασφάλειας, άγχους, απογοήτευσης ακόμα και θλίψης και απαισιοδοξίας. Η νέα αυτή πραγματικότητα ήταν και συνεχίζει να είναι δύσκολη για όλους, πόσο μάλλον για τους εφήβους και τους νέους που ένιωθαν να χάνουν σημαντικά κομμάτια της καθημερινότητας και της κοινωνικής τους ζωής τους λόγω της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση, οι έφηβοι και οι νέοι, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, μεγαλώνουν σε μία συνθήκη πολυεπίπεδης κρίσης, η οποία φαίνεται να εκτείνεται πέρα από τον ίδιο τον ιό, με σημαντικό αντίκτυπο σε ψυχικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Οι σημερινοί νέοι μάλλον βρίσκονται σε πιο ρευστές εποχές από τις προηγούμενες γενιές και καλούνται να επιστρατεύσουν μεγαλύτερες άμυνες και ανθεκτικότητα για να ανταπεξέλθουν. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο εμβολιασμός, πέρα από την πραγματική προστασία από τον ιό, μπορεί να απαντήσει και στο αίσθημα ανασφάλειας, δημιουργώντας μία αίσθηση ελέγχου πάνω στην πρωτόγνωρη πραγματικότητα που ζούμε. Όλη η εμπειρία της πανδημίας αποτελεί άλλωστε έναν κοινό τόπο, ενδεχομένως ένα «συλλογικό τραύμα», που μπορεί να μας κρατήσει κοντά με τα παιδιά μας, παρά τα διαφορετικά στάδια που βρισκόμαστε στη ζωή μας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό, λοιπόν, να παρέχουμε ένα ασφαλές πλαίσιο στα παιδιά για να μοιράζονται ανησυχίες, σκέψεις και συναισθήματα, ενώ παράλληλα παραμένουμε δίπλα τους, κατανοώντας τις συναισθηματικές αλλαγές και μεταπτώσεις που μπορεί να βιώνουν.

Για τη δημιουργία του παρόντος αξιοποιήθηκαν περισσότερες από 20 επιστημονικές πηγές οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (www.who.int), Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (https://www.ekt.gr/), Εργαστήριο Ψυχολογίας ΕΚΠΑ (http://psychlab.primedu.uoa.gr/), Περιοδικό Συστημική Σκέψη και Ψυχοθεραπεία (https://hestafta.org/), Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (https://www.cdc.gov/), UNICEF (https://www.unicef.org/), ChildMindInstitute (https://childmind.org/), Frontiers in Psychology Journal (https://www.frontiersin.org/journals/psychology), και άλλα Επιστημονικά Περιοδικά Ψυχολογίας.