Απώλεια βάρους: πώς επηρεάζει η επίτευξη στόχων την ψυχολογία μας

Δεν είναι λίγες οι φορές που στο blog μας έχουμε αναφερθεί στον τρόπο που η απώλεια βάρους επηρεάζει διαφορετικές πτυχές της υγείας μας. Για παράδειγμα, είναι πλέον καλά τεκμηριωμένο πως η απώλεια σωματικού βάρους σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο για σακχαρώδη διαβήτη, χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και επίπεδα λιπιδίων στο αίμα. Σε αυτό το άρθρο μας, όμως, επιλέξαμε μια λίγο διαφορετική προσέγγιση.

Θα δούμε, λοιπόν:

• πώς η επίτευξη της απώλειας βάρους επηρεάζει την ψυχολογία μας;
• ποιες άλλες αλλαγές μπορεί να παρατηρήσει ένα άτομο έπειτα από απώλεια βάρους;

Όταν χάνουμε βάρος, νιώθουμε τελικά καλύτερα;

Όπως καταλαβαίνετε, αυτή είναι μια ερώτηση στην οποία κανείς δε θα μπορούσε να απαντήσει με ένα απλό “ναι” ή ”όχι” καθώς υπάρχει και έντονο το υποκειμενικό στοιχείο. Γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα επιστημονικά δεδομένα όσο και την εμπειρική μας γνώση που προκύπτει από την καθημερινή μας επαφή με άτομα που προσπαθούν να χάσουν βάρος και επιτυγχάνουν τον στόχο τους.

Πριν από μερικά χρόνια, δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας συστηματικής ανασκόπησης* 36 μελετών που διερεύνησε την επίδραση της ολοκλήρωσης μιας παρέμβασης απώλειας βάρους σε υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα (με Δείκτη Μάζας Σώματος έως 45 kg/m2) ως προς ορισμένες πτυχές της ψυχολογίας τους. Από την πλειοψηφία των μελετών που συμπεριλήφθηκαν φάνηκε πως έπειτα από την παρέμβαση η ψυχολογία άλλαξε προς μια θετική κατεύθυνση. Πιο συγκεκριμένα, οι περισσότερες μελέτες συσχέτισαν την επίτευξη του στόχου της απώλειας βάρους με:

• βελτιωμένη αυτοεκτίμηση
• μείωση στα συμπτώματα κατάθλιψης καθώς και
• βελτιωμένη εικόνα σώματος.

Ένα ακόμη όφελος της απώλειας βάρους που συχνά ξεχνάμε ή θεωρούμε ήσσονος σημασίας –όμως δε θα έπρεπε– είναι και το αίσθημα της επιτυχίας. Ας μην ξεχνάμε πως καθημερινά εκατομμύρια άνθρωποι καταβάλλουν προσπάθεια για να χάσουν βάρος. Από αυτούς μόνο ένα μικρό ποσοστό πιάνουν τον στόχο τους ή/και καταφέρνουν να διατηρήσουν την απώλεια για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Τα άτομα αυτά συχνά εμφανίζουν ένα ισχυρό αίσθημα ολοκλήρωσης, που μπορεί δώσει ώθηση για επίτευξη νέων στόχων – είτε σχετικών με το σωματικό βάρος είτε όχι.

Η άλλη πλευρά του νομίσματος

Είδαμε το πώς η απώλεια βάρους μπορεί να επηρεάσει θετικά την ψυχολογία μας. Για να μην είμαστε, όμως, μονομερείς είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως υπάρχουν και περιπτώσεις που η απώλεια βάρους επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία των ατόμων κι αυτό συνήθως παρατηρείται σε άτομα με δραματικές αλλαγές στο σωματικό τους βάρος.

Η ψυχολογική προσαρμογή έπειτα από μια δραματική απώλεια βάρους αποτελεί μια πολύ προσωπική και έντονα συναισθηματική εμπειρία. Μάλιστα, ορισμένοι περιγράφουν την απώλεια του περιττού σωματικού λίπους ως ευκολότερη από την αντιμετώπιση των συνεπειών όταν πρόκειται για δραματική απώλεια βάρους. Άλλοι πάλι παρομοιάζουν την εμπειρία τους με μια βόλτα με τρενάκι του λούνα παρκ: τη μια στιγμή βρίσκονται “ψηλά” κι αισθάνονται επιτυχία και υπερηφάνεια για τον εαυτό τους και την επόμενη κάνουν μια “βουτιά” στη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Κάποιες από τις πιο συχνές συναισθηματικές προκλήσεις με τις οποίες μπορεί να έρθει αντιμέτωπο ένα άτομο σε τέτοιες περιπτώσεις είναι:

• η συνειδητοποίηση ότι η απώλεια βάρους δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με την ευτυχία. Ένα άτομο, αφού χάσει τα κιλά που επιθυμούσε, μπορεί να μην αισθάνεται τόσο χαρούμενο ή ικανοποιημένο όσο ίσως περίμενε πριν ξεκινήσει την προσπάθειά του.
• το γεγονός ότι μια σημαντική απώλεια βάρους μπορεί να “τραβήξει τα φώτα της δημοσιότητας” πάνω στο άτομο. Συχνά αυτή η απότομη αύξηση της προσοχής δεν είναι και τόσο ευπρόσδεκτη. Ακόμα και αν τα σχόλια που δέχεται το άτομο σχετικά με την αλλαγή στην εμφάνισή του είναι επιδοκιμαστικά, μπορεί να καταλήξει να νιώθει πιο εκτεθειμένο και ευάλωτο. Για κάποια άλλα άτομα, αντιθέτως, το πρόβλημα ξεκινάει όταν η προσοχή εξασθενίσει και τα θετικά σχόλια σταματήσουν.
• ο φόβος της επαναπρόσληψης βάρους. Υπάρχουν άτομα που αφού επιτύχουν τον στόχο που είχαν θέσει όσον αφορά το σωματικό τους βάρους, μαζί με την αίσθηση της ολοκλήρωσης (ή αντί για την αίσθηση της ολοκλήρωσης) έχουν έναν έντονο φόβο ότι θα ξαναπάρουν το βάρος που έχασαν – είτε στο σύνολό του είτε εν μέρει. Αυτός ο φόβος μπορεί να οδηγήσει σε άγχος και στρες για κάθε μπουκιά που καταναλώνεται ή να αναγκάσει ένα άτομο να στερηθεί κάποιο φαγητό που θα του έδινε ικανοποίηση ή απόλαυση. Σε ακραίες περιπτώσεις, η συνεχής εμμονή και ο περιορισμός μπορεί να οδηγήσουν σε διατροφικές διαταραχές εάν ένα άτομο δεν είναι προσεκτικό.

Όπως κατανοούμε, είναι πολύ σημαντικό να δίνεται μεγάλη προσοχή όχι μόνο στις αλλαγές που παρατηρούνται σε σωματικό επίπεδο (βάρος, δείκτες υγείας κλπ.), αλλά και στις διακυμάνσεις στην ψυχολογία των ατόμων αυτών. Ένας ψυχολόγος/σύμβουλος μπορεί να προσφέρει πολύτιμη βοήθεια και υποστήριξη σε άτομα που βρίσκονται σε αυτό το “ταξίδι”.

Τι άλλο μπορεί να αλλάξει στην καθημερινή μας ζωή έπειτα από απώλεια βάρους;

Όπως πιθανόν να μαντεύετε, η απώλεια βάρους δεν επιφέρει αλλαγές μόνο στην εικόνα και τη σύσταση του σώματος. Ας δούμε κάποιες άλλες πτυχές της καθημερινότητάς μας που σχετίζονται με λειτουργίες του οργανισμού μας και είναι πιθανόν να επηρεαστούν.

Σύμφωνα με αποτελέσματα μελετών, η απώλεια βάρους μπορεί να συμβάλει τόσο στην αύξηση της διάρκειας του ύπνου** όσο και στη βελτίωση του ύπνου ανακουφίζοντας προβλήματα όπως η υπνική άπνοια, η αϋπνία ή ο ανήσυχος και διακοπτόμενος ύπνος. Όσον αφορά την υπνική άπνοια, σχετίζεται άμεσα με το αυξημένο σωματικό βάρος, καθώς εμφανίζεται όταν οι φραγμένοι αεραγωγοί κατά τη διάρκεια του ύπνου οδηγούν σε διαταραχή της αναπνοής. Ο λιπώδης ιστός ή ο χαμηλός μυικός ιστός γύρω από το λαιμό μπορεί να οδηγήσει σε παρεμπόδιση της αναπνοής. Επομένως, τα άτομα που χάνουν βάρος μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τον ύπνο τους ή και να απαλλαγούν εντελώς από την υπνική άπνοια.

Λογικά το πρώτο πράγμα που σας ήρθε στο μυαλό είναι οι πόνοι στις αρθρώσεις όπως τα γόνατα και οι γοφοί. Εκτός, όμως, από αυτούς τους πόνους, η απώλεια βάρους μπορεί να περιορίσει και πόνους στην κοιλιά, το στήθος, τα χέρια κ.ά. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της μείωσης του στρες στο σώμα, της βελτιωμένης φυσικής κατάστασης λόγω σωματικής δραστηριότητας αλλά και της αύξησης των αντιφλεγμονωδών μορίων που βοηθούν στην ανακούφιση του πόνου. Η απώλεια βάρους μπορεί επίσης να είναι ιδιαίτερα ευεργετική για την ανακούφιση από τον πόνο σε άτομα με αρθρίτιδα αλλά και να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης ημικρανίας.

Για το τέλος αφήσαμε κάτι που ίσως δεν περιμένατε ή δεν είχατε σκεφτεί. Σύμφωνα, λοιπόν, με ερευνητικά δεδομένα φαίνεται πως η απώλεια βάρους έχει συνδεθεί με βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών*** αλλά και της μνήμης****. Μάλιστα, όσον αφορά τη μνήμη, σε μια μελέτη***** φάνηκε πως η απώλεια βάρους συσχετίστηκε με βελτίωση στην ικανότητα απομνημόνευσης ή κωδικοποίησης πληροφοριών. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι ο εγκέφαλος ήταν πιο ενεργός στην αποθήκευση νέων αναμνήσεων και δεν χρειαζόταν τόσους πόρους ή ενέργεια για να ανακαλέσει τις αποθηκευμένες πληροφορίες.

Κλείνοντας, βλέπουμε πως η απώλεια βάρους σημαίνει πολλά περισσότερα από ένα χαμηλότερο νούμερο στην οθόνη μιας ζυγαριάς ή στα ρούχα. Γι’ αυτό, λοιπόν, η προσπάθεια χρειάζεται να γίνεται σωστά, προσεκτικά και με την υποστήριξη των κατάλληλων επαγγελματιών που θα βοηθήσουν τα άτομα να αλλάξουν ουσιαστικά, πέρα από την εικόνα τους, την ψυχολογία και τον τρόπο ζωής τους.

• * N. Lasikiewicz, K. Myrissa, A. Hoyland, C.L. Lawton, Psychological benefits of weight loss following behavioural and/or dietary weight loss interventions. A systematic research review, Appetite, Volume 72, 2014.
• ** Alfaris N, Wadden TA, Sarwer DB, Diwald L, Volger S, Hong P, Baxely A, Minnick AM, Vetter ML, Berkowitz RI, Chittams J. Effects of a 2-year behavioral weight loss intervention on sleep and mood in obese individuals treated in primary care practice. Obesity (Silver Spring). 2015 Mar;23(3):558-64. doi: 10.1002/oby.20996. Epub 2015 Jan 22. PMID: 25611944; PMCID: PMC4340776.
• *** Chávez-Manzanera E, Ramírez-Flores M, Duran M, Torres M, Ramírez M, Kaufer-Horwitz M, Stephano S, Quiroz-Casian L, Cantú-Brito C, Chiquete E. Influence of Weight Loss on Cognitive Functions: A Pilot Study of a Multidisciplinary Intervention Program for Obesity Treatment. Brain Sci. 2022 Apr 17;12(4):509. doi: 10.3390/brainsci12040509. PMID: 35448040; PMCID: PMC9028728.
• **** Boraxbekk CJ, Stomby A, Ryberg M, Lindahl B, Larsson C, Nyberg L, Olsson T. Diet-Induced Weight Loss Alters Functional Brain Responses during an Episodic Memory Task. Obes Facts. 2015;8(4):261-72. doi: 10.1159/000437157. Epub 2015 Jul 1. PMID: 26139105; PMCID: PMC5644894.
• ***** Endocrine Society. "Weight loss improves memory and alters brain activity in overweight women." ScienceDaily. ScienceDaily, 17 June 2013, www.sciencedaily.com/releases/2013/06/130617110937.htm.
Σχετικά άρθρα:
Η πρωτεΐνη πέρα από το κρέας
Μπορεί η διατροφή μας να μας βοηθήσει να κερδίσουμε χρόνια ζωής;